LIVE UPDATES
Insights

Një gjuhë që nuk ndryshon, është një gjuhë që nuk vlen

Pesëdhjetë vjet pasi një proces politik solli krijimin e standardit zyrtar, Akademia e Shkencave zyrtarisht por jo shkencërisht, thotë se ky është i duhuri ndërsa pjesa më e madhe e shqiptarëve të cilët, nuk e flasin dot ose nuk duan ta flasin gjuhën zyrtare, vijojnë të diskriminohen duke krijuar një kategori qytetarësh të dorës së dytë.

4 Dhjetor 2022, 19:19 Nga Gjergj Erebara
Një gjuhë që nuk ndryshon, është një gjuhë
Skënder Gjinushi dhe Edi Rama

Në vitin 2004, në Shqipëri u konceptua një projektligj Për Shtypin. Ishte  koha kur konceptet kushtetuese të vitit 1998 nuk ishin brendësuar siç duhet kështu që njerëzisë i shkonte në mendje të hartonte ligje që skandalizonin vëzhguesit ndërkombëtarë. Problemet më të gjera të atij ligji janë jashtë temës së këtij shkrimi, me përjashtim të një neni, i cili parashikonte që “në të gjitha publikimet, përdorimi i rregullave të drejtshkrimit është i detyruar”.

Me financimin e OSBE-së, organizata ndërkombëtare ‘Article 19’ u thirr për të dhënë komente mbi ligjin. [Link] Article 19, pasi u mor me shumë idiotësi të ligjit, përfshirë kërkesën për licencim të gazetarëve, trajtoi  në veçanti këtë nenin e përdorimit të detyruar të standardit zyrtar.

“Asnjë vend demokratik nuk ka parashikime të tilla ligjore – madje as Franca, e cila është veçanërisht protektive për gjuhën – dhe një parashikim i tillë nuk shërben për asgjë të vlefshme,” thuhet në komentet e Article 19 mbi këtë nen.

“Gjuha ndryshon me kalimin e kohës – fjalë të reja prezantohen në të gjitha gjuhët dhe fjalë të tjera humben – nuk ka arsye pse ky proces duhet të ndalet. […] Përdorimi i ortografisë jostandarde nuk përbën absolurisht asnjë kërcënim për çështjet e parashikuara në nenin 10(2) të Kartës Evropiane të të Drejtave të njeriut,” shkruhet më tej, duke iu referuar parashikimeve që Karta ka për rastet kur autoriteti shtetëror mund të ndërhyjë për kufizimin e lirisë së shprehjes.

Projektligji i vitit 2004 nuk u bë kurrë ligj, por kjo nuk mund të na ngushëllojë, kur shohim rëndësinë që i jepet standardit letrar në media në mënyrë faktike. Edhe kodi i etikës së gazetarëve, në dy standarde të miratuara, urdhëron gazetarët të respektojnë “rregullat e gjuhës shqipe” dhe “të shmangin fjalët e huaja”. Ndërsa nga pikëpamja praktike, zbatimi i këtij standardi në ato mediume ku përdorimi është më i vështirë, si në radio apo televizion, ka krijuar situata absurde.

P.sh., një i njohuri im, nuk u lejua për vite me radhë të lexonte lajmet në një televizion ku punonte si gazetar për shkak se kishte theks nga zona e Myzeqesë dhe po kështu edhe një tjetër nga Saranda. Me pak fjalë, nuk ka rëndësi se sa i mençur është mendimi i një gazetari nga Myzeqeja, ose se sa i rëndësishëm është informacioni që ai ka për të dhënë. Fakti që e thotë me theks laluci mjafton për të asgjësuar çfarëdolloj elementi tjetër.

Nuk mund të lëmë pa përmendur edhe faktin se kur ndonjë politikan proteston me apo pa të drejtë për ndonjë çështje serioze, por me gjuhën që tingëllon si lushnjarçe, për kritikët është e lehtë të hedhin tutje të gjithë seriozitetin e çështjes në diskutim duke vënë në dukje se folësi po përdor theksin e Myzeqesë e për rrjedhojë, nuk mund të merret seriozisht.

Me pak fjalë, nuk është e vërtetë që standardi zyrtar ia bën të vështirë jetën shqiptarëve që kanë lindur nga Shkumbini e sipër, e folura e përditshme e të cilëve është në geg. Standardi ka fuqinë të përndjekë edhe banorë të jugut, të cilët supozohet se janë më pranë gjuhës së vendosur në kongresin e vitit 1972.

Situata u bë edhe më absurde në Kosovë pas shfaqjes së televizioneve private, ku gjetja e folësve për të prezantuar lajmet, të cilët ishin në gjendje të flisnin standardin letrar qartë, doli mision thuajse i pamundur. Në një rast pati diskutime në mediat e Kosovës për nevojën për të importuar folës lajmesh nga Shqipëria. Sot, megjithë se shumë folës lajmesh në Kosovë kanë bërë përpjekje të konsiderueshme për të përdorur standardin letrar, sërish është e lehtë për dëgjuesin të dallojë për nga theksi i përdorur se folësi në fakt, është nga Kosova.

Pyetja normale që duhet të shtrohet në këtë rast është se për çfarë na shërben gjithë kjo?! A ka ndonjë vlerë praktike imponimi me dhunë i një standardi zyrtar të konceptuar pesëdhjetë vjet më parë? Për çfarë arsyeje njerëzit duhet të stresohen për të folur në një mënyrë që nuk u vjen për mbarë? Dhe për më shumë, çfarë mund të bëhet në mënyrë që të folurit sipas theksit laluc të mos jetë objekt talljeje, apo të folurit në geg të mos asociohet me të qenin kokëgdhë?

Nuk është e vështirë të vëresh se standardi zyrtar refuzon të vdesë si standard referues në politikë dhe media për shkak se propaganda komuniste e lidhi ngushtë gjuhën zyrtare me konceptin e unitetit kombëtar, bashkimit kombëtar, kundër përçarjes, etj. etj., pra uniteti parti-popull nuk ka se si të realizohet ndryshe veçse përmes përdorimit të një gjuhe të përbashkët. Një nacionalizëm që detyroi shumë njerëz përgjatë shumë dekadave që, fillimisht të mendojnë se çfarë kanë për të thënë dhe pastaj, të mendojnë se si duhet ta thonë në përputhje me standardin zyrtar. Efekti frenues që standardi duhet të ketë krijuar në të menduar dhe të komunikuar mes shqiptarëve ka gjasa që nuk do të matet dot kurrë. Por e sigurtë është që ky lloj nacionalizmi bën pikërisht të kundërtën e asaj që pretendon se do të bëjë. Në vend të bashkimit, sjell përçarje, në vend të unitetit, sjell diskriminim. Pjesa më e madhe e shqiptarëve nuk arrijnë dot të flasin sipas mënyrës që standardi zyrtar urdhëron që ata të flasin.

Po sikur të lejojmë që njerëzit të flasin ashtu siç ua ka mësuar gjuhën prindi i vet, çfarë ndodh? Mos vallë do përçahemi, do të na pushtojë armiku?! Ka gjasa që jo, brenda pak viteve nga pranimi i të ndryshmëve, të folurit si laluc, apo si vlonjat apo si shkodran apo si tirooonas, do të pushojnë së qeni objekt talljeje apo tregues i mungesës së intelektualizmit e do të bëhen normale. Në fund të këtij procesi, gjuha shqipe do të jetë më e pasur, më e bukur, me më shumë mundësi shprehëse se sa është aktualisht dhe mbi të gjitha, do të jetë e unifikuar, e përbashkët për të gjithë kombin, një gjuhë që nuk streson njerëzit që të nxjerrin tingujt në atë mënyrë që dikujt iu tek t’i caktonte pesëdhjetë vjet më parë./BIRN

gjergj erebara skënder gjinushi edi rama

Sondazh

Poll
Insights 20 Nëntor 2022, 08:06 Meri Lika

Një vend pune për djalin

Përktheu dhe përshtati: Meri Lika Një baba kishte një djalë, i cili mbaroi shkollën e mesme, por nuk kishte aspak dëshir&e...

Del VIDEOJA, Elia godet Princ Lekën: Familja ime të ka mbajtur me bukë

Del VIDEOJA, Elia godet Princ Lekën: Familja ime të ka mbajtur me bukë

VIDEO/ Noka i jep Spiropalit pankartën, Ministrja ofrohet ta mbaj para fytyrës

Publikohen pamjet nga brenda bazës ajrore të Kuçovës, Komandanti: E gatshme për stërvitjen e trupave

Tempulli 2/ Me kanabis gati për shitje dhe shuma parash, arrestohen 4 të rinj në Tiranë

Dalin pamjet nga kasollja ku u vra 50-vjeçari në Durrës

Kontrabandonin ilaçe dhe telefona, arrestohen dy persona në Tiranë, sekuestrohen 47 iPhone

I vunë flakën eskavatorit me vlerë 150 mijë euro, arrestohen 2 autorët e ngjarjes

Reshjet e shiut dhe borës në vend, policia: Moderoni shpejtësinë e mos kryeni parakalime të gabuara

Kampioni Alvin Karaqi mes lotësh: Për besë u ndjeva si Gjergj Kastrioti kur mora flamurin

'Dokumentar horror'/ Berisha publikon pamjet: Do ju paraqes terrorin që Bajrajt ushtruan më 14 maj

Krimi në Bulqizë/ Fqinji: Po hante bukë në banesë kur erdhën dy makina!

Dosja "Gjici"/ Zv.kryetari i bashkisë së Kukësit shkon në SPAK

Newsroom 11 |XAMA: LAJMI I FUNDIT FAKE QË PASHË, ISHTE PËR MUA

Newsroom 11 |XAMA: KËSHILLË QYTETARËVE- MOS LEXONI VETËM NJË BURIM

Newsroom 11 | XAMA: GAZETARËT NUK SHKRUAJNË ME EMËR, KJO S'ËSHTË ETIKE

Xama në Newsroom: Lajmet e rreme përhapin panik! Më akuzuan se kisha marrë para për një shkrim

Muka në Newsroom: Në Shqipëri ka portale gjobaxhie, u bëjnë shantazh njerëzve

Xama në Newsroom: Fake News shpërndahet më shumë në Facebook e Tik Tok! Gazetarët të shkruajnë emrin

Newsroom 11 |Kush prodhon lajme të rreme në Shqipëri

Newsroom 10 |SENJA: NE S'REAGOJMË NDAJ GJUHËS SË URREJTJES

Newsroom 10 |HAZIZAJ: 'ÇOHU ENVER', PJESË E GJUHËS SË URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ KEMI MARRËVESHJE PËR TË MBROJTUR 'VIKTIMAT'

Newsroom 10 |HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES KA SHKAKTUAR DHE KRIME

Newsroom 10 |GAZETARI: GJUHA E URREJTJES, PJESË E SHOQËRISË

Newsroom 10 |HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES, E FRIKSHME NË SHQIPËRI

Vidhnin në banesa duke përdorur çelësa të klonuar, vihet në pranga 1 person,nje tjeter në kërkim

Newsroom 10 |GJUHA E URREJTJES PËRDORET NGA POLITIKA, AMA TË KONTROLLOJË GJUHËN E URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ: STEREOTIPET NXISIN GJUHËN E URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES LUFTOHET ME EDUKIM

Newsroom 10 | Gjuha e urrejtjes në media, si dhe kush e shpërndan?

Ndryshimet në PS/ Gjiknuri: S'është fundi, por fillimi i diçkaje të re.

Inceneratorët/ S’kam dhënë asnjë kontratë pa garë, ato janë publike!

Ndihet 'i shitur' nga Rama? Gjiknuri: Nuk ndjej braktisje, kam komunikim me të prej 20 vitesh

Klosi: Kemi primare reformimin e partisë, PS synon mandatin e katërt

U shkarkua si Sekretar i Përgjithshëm, Gjiknuri: PS edhe kur fiton, refekton!

Digjet shtëpia në Shkodër, në banesë ndodhej një i moshuar, përfundon në spital

Vazhdon përplasja në PD! Basha kërkon mbledhjen e Komisionit të Etikës për të, Bardhi: Shenjë humbje

Vrasja e Jetmirës/ Autori u dënua me 28 vite burg, nëna e viktimës: Duhet dënim përjetë!

Newsroom 9 | Kallanxhi: Threads? S`besoj se do zgjasë shumë

Newsroom 9 | Eksperti i IT: Mos merrni për bazë asgjë thuhet në rrjet

Newsroom 9 | Gazetarja: po ndodhin vrasje nga tik tok

Newsroom 9 | Eksperti i IT: Fake News dallohet vetëm po të jemi kritikë

Newsroom 9 | Kallanxhi: Shqiptarët besojnë gjithçka shohin në rrjet

Newsroom 9 | Eksperti i IT, Tomi Kallanxhi: Tik Tok ka "fake news" sepse s'ka censurë

Newsroom 9 | Gazetarja: Shqipëria do kohë të përshtatet me Tik Tok

Newsroom 9| Eksperti i IT: Çdo rrjet është i përkohshëm, duhet të kujdesemi për vlerat

A mund të mbyllet TikTok për Shqipërinë? Flet për Newsroom eksperi i IT

Fëmija mbyllet brenda në shtëpi, nëna e alarmuar njofton zjarrfikësit, NDËRHYRJA nga ballkoni

Newsroom/ Karabolli: Shqipëria do kohë të përshtatet me TikTok, e provuan edhe gazetarët, s’ia dolën

Newsroom 9 |Tik-Tok Kultura, platformë krijimi apo dizinformimi?