LIVE UPDATES
Insights

Një psikolog i Harvardit shpjegon si duhet të debatojmë

Edhe Dan Shapiro, një ekspert për negociatat dhe zgjidhjen e konflikteve në Universitetin e Harvardit, e sheh konfliktin të papëlqyeshëm. Por siç thoshte ai në një intervistë, debatet janë një përvojë universale njerëzore. Ne nuk mund t’i shmangim dhe nëse i injorojmë, është në dëmin tonë. Pavarësisht se sa mund të mos na pëlqejë, duhet të jemi në gjendje të përfshihemi në debatet e jetës, pavarësisht nëse zgjidhen në favorin tonë apo jo. Problemi nuk është se ne kemi debate. “Problemi është se si.”

21 Maj 2023, 10:39 Nga k.m.
Një psikolog i Harvardit shpjegon si duhet të debatojmë
Foto ilustruese

Debatet janë një pjesë e domosdoshme e jetës, por ato nuk duhet të jenë domosdoshmërisht të ngarkuara. Psikologu Dan Shapiro ka identifikuar tre barriera për debatet produktive: identiteti ne-kundër atyre, mos vlerësimi dhe një mungesë përkatësie. Thyerja e këtyre barrierave kërkon që të jemi dëgjues më të mirë dhe të rikategorizojmë ndjenjën tonë që kemi për “ne”

Shumica e njerëzve duan që debatet të jenë konstruktive. Ata shqetësohen se politika është bërë shumë e polarizuar dhe se mediat sociale janë fushëbeteja më toksike e luftërave kulturore. Dhe në jetën e tyre personale, shqetësohen kur marrëdhëniet premtuese kanë vështirësi për të kapërcyer mosmarrëveshjet e rrënjosura.

Edhe Dan Shapiro, një ekspert për negociatat dhe zgjidhjen e konflikteve në Universitetin e Harvardit, e sheh konfliktin të papëlqyeshëm. Por siç thoshte ai në një intervistë, debatet janë një përvojë universale njerëzore. Ne nuk mund t’i shmangim dhe nëse i injorojmë, është në dëmin tonë. Pavarësisht se sa mund të mos na pëlqejë, duhet të jemi në gjendje të përfshihemi në debatet e jetës, pavarësisht nëse zgjidhen në favorin tonë apo jo. Problemi nuk është se ne kemi debate. “Problemi është se si.”

Në kërkimin dhe përvojën e tij, Shapiro ka identifikuar tre barriera që duhet të kapërcejmë për të pasur debate më të mira dhe më produktive.

Barriera e parë: Një identitet ne – kundër atyre

Qëllimi i një debati ndryshon në momentin që identiteti juaj ngatërrohet në konflikt. Në atë pikë, ju nuk po përpiqeni më të zgjidhni një mosmarrëveshje ose të ballafaqoni idetë konkurruese. Po luftoni për ndjenjën që keni për vetveten. Tani je ti (si individ) ose ne (si fis) kundër atyre. Pasi të jeni në atë gjendje vetëmbrojtjeje, emocionet bëhen më të fuqishme dhe dëshira juaj për të gjetur gjuhën e përbashkët ia lë vendin nevojës për të fituar.

Fatkeqësisht, është tmerrësisht e lehtë që debatet të kalojnë në një sfidë “ne kundër atyre”. Në fakt, ndërsa ne bashkëpunojmë me anëtarët e grupit tonë, jemi gjithashtu natyrshëm fobikë jashtë grupit. Studimet tregojnë se kur njerëzit identifikohen fuqishëm me një ideologji, ata mund ta çnjerëzojnë grupin deri në pikën e nënvlerësimit të aftësisë së tyre për të patur ndjesitë themelore njerëzore, të tilla si etja dhe të ftohtit. Ata gjithashtu kanë më shumë gjasa t’i atribuojnë motivimet e palës tjetër si të liga dhe të urryera.

Ky është më shumë se arsyetim i dobët nga ana jonë. Mentaliteti ne- kundër atyre ka një bazë neurologjike në hormonin oksitocinë. Oksitocina zakonisht vlerësohet si një hormon pro-social. Është një kontribuese e rëndësishme në sjellje të tilla si ndërtimi i besimit, rritja e bashkëpunimit dhe kujdesi social. Na bën më shprehës emocionalisht dhe përmirëson inteligjencën tonë emocionale. Madje i ndihmon nënat të lidhen me foshnjat e tyre dhe çiftet me njëri-tjetrin. Por studimet kanë treguar gjithashtu se oksitocina nuk është vetëm një hormon mbështetës. I njëjti hormon që nxit kohezionin brenda grupit mund të forcojë gjithashtu konkurrencën jashtë grupit. Ky rol i dyfishtë i të bërit dashuri dhe luftë quhet “paradoksi i oksitocinës”.

Siç e thekson Shapiro: “Duhet të dini se kush jeni dhe çfarë përfaqësoni. Cilat janë vlerat dhe besimet që më shtyjnë të luftoj për këtë qëndrim për këtë çështje? Sa më shumë të kuptoni se kush jeni, aq më shumë mund të përpiqeni të arrini qëllimin tuaj dhe të qëndroni të ekuilibruar, edhe kur tjetri kërcënon ato vlera dhe besime thelbësore.”

Sigurisht, askush nuk është i përsosur. Ne të gjithë do të humbasim ekuilibrin herë pas here.

Barriera Nr. 2: Të mos tregosh vlerësim

Pasi të shohim se si identiteti luan në mbrojtjen tonë emocionale, mund të punojmë për t’i ulur ato gardhe tek ne dhe tek të tjerët. Një mënyrë për ta bërë këtë dhe për të ndërtuar një lidhje më të mirë është përmes vlerësimit. Vlerësimi tregon se ju nuk e shihni debatin si një përleshje ideologjike rrënuese; humbja e tjetrit nuk është fitimi juaj. Përkundrazi, ju e shihni debatin si një mundësi për zgjidhje të mundshme, dhe edhe nëse kjo nuk mund të arrihet, rritje reciproke dhe mirëkuptim të ri.

Një qasje që rekomandon Shapiro është thjesht të dëgjoni në fillim të bisedës. Merrni parasysh vlerën që qëndron pas perspektivës së personit tjetër, arsyetimin e tyre dhe pse e kanë atë. Edhe nëse përfundimisht nuk jeni dakord, ka të ngjarë të gjeni diçka që vlerësoni për personin tjetër – qofshin këto vlerat, pasioni, njohuritë mbi temën ose një këndvështrim i nuancuar që nuk e kishit marrë parasysh.

 “Nuk ka asgjë më shumë në botë që na pëlqen sesa të ndihemi të vlerësuar. Njihni fuqinë tuaj për t’i vlerësuar ata.”
Një qasje më e formalizuar për të kapërcyer këtë pengesë njihet si rregullat e Rapoport. Të krijuara fillimisht nga psikologu matematicien Anatol Rapoport dhe më vonë të sintetizuara nga Daniel Dennett, këto rregulla ofrojnë një udhëzues hap pas hapi për të sjellë vlerësim në një debat.

Pasi të dëgjoni arsyetimin e palës tjetër, ndiqni këto hapa:

Shpjegoni qartë pozicionin e personit tjetër për të treguar se e keni dëgjuar dhe respektuar pozicionin e tij. Përmendni çdo gjë që keni mësuar për t’i treguar personit tjetër se meriton të mësojë dhe se ju e vlerësoni mundësinë. Rendisni pikat për të cilat jeni dakord si një mënyrë për të ulur ato gardhe vetëmbrojtjeje. Dhe tani, ofroni një kritikë ose përgënjeshtrim.

Duke u angazhuar ose në rregullat e Rapoport-it ose në rekomandimin e Shapiro-s, ju demonstroni jo vetëm vlerësim, por gjithashtu ndërtoni besim me personin tjetër. Dhe ju mund ta përdorni atë besim për t’ju shtyrë të kapërceni barrierën përfundimtare.

Barriera Nr. 3: Injorimi i përkatësisë suaj

Siç e kemi parë, kur mendojmë për dikë si pjesë të grupit tonë, ne jemi më bashkëpunues dhe më të gatshëm ta mendojmë atë si partner dhe jo si pengesë ideologjike. Kur i shohim ata si një anëtar të grupit të jashtëm, ne i shohim si një kundërshtarë.

Por sipas Sapolskyt, ne manipulohemi lehtësisht kur bëhet fjalë për të caktuar se kush bën pjesë në ose jashtë grupit tonë. Besoni apo jo, ky është lajmi i mirë. Ne mund të lidhemi me njerëz të tjerë – t’i shoqërojmë ata si pjesë e fisit tonë – bazuar në tipare në dukje të parëndësishme. Mund të jetë aq e thjeshtë sa një hobi i përbashkët, një skuadër sportive e preferuar ose nëse ish shoku i dhomës i kushëririt të tyre të dytë është i diplomuar në Alma Mater. Edhe përkatësia më e dobët mund t’i hapë dyert krijimit të “neve” dhe të reduktojë gardhet duke lehtësuar besnikërinë fisnore.

“Kthejeni personin tjetër nga një kundërshtar në një partner, kështu që nuk do të jem më unë kundër jush, por ne të dy përballemi me të njëjtin problem të përbashkët,” thotë Shapiro.

Përkatësia gjithashtu nuk duhet të jetë e parëndësishme. Merrni parasysh debatin e imigracionit në politikën amerikane. Në shumë drejtime, këto debate janë të pazgjidhshme. Realitetet ekonomike janë komplekse, aspiratat humaniste mund të jenë të frikshme për t’u arritur dhe identitetet në çështje të tilla janë të rrënjosura thellë.

Megjithatë, të dhënat e sondazheve sugjerojnë se republikanët dhe demokratët në fakt bien dakord për shumë gjëra. Shumica e të dyja palëve thonë se siguria kufitare, lejimi i qëndrimit të fëmijëve pa dokumente dhe ndihma e refugjatëve civilë për t’i shpëtuar dhunës janë qëllime të rëndësishme. Dallimi është në shkallë dhe intensitet, gjë që zhvendos prioritetet kryesore për secilën palë. Megjithatë, është një gjë të thuash se ke një prioritet të ndryshëm sesa të thuash që të dyja palët nuk kanë fare lidhje me sfidën.

Si i tillë, tejkalimi i kësaj pengese të tretë mund të jetë po aq i thjeshtë sa t’u kujtosh të përfshirëve atë që kanë të përbashkët – qoftë kjo një vlerë, prioritet apo qëllim i përbashkët. Rregullat e Rapoport-it e bëjnë këtë duke renditur pikat e marrëveshjes përpara çështjeve të diskutueshme. Shapiro rekomandon gjithashtu t’i kërkoni personit tjetër të imagjinojë zgjidhje që përfshijnë sa më shumë vlera dhe prioritete të përbashkëta.

“Tani, nëse i vini në praktikë këto tre gjëra, kjo mund të transformojnë marrëdhëniet tuaja. Imagjinoni çfarë do të ndodhte nëse do të fillonim një revolucion, por një revolucion pozitiv me mirëkuptim më të madh, vlerësim më të madh, përkatësi më të madhe, si mund ta transformonim politikën, si mund ta transformonim në fund të fundit, botën tonë. Unë besoj se është e mundur, por fillon me secilin prej nesh”, thotë Shapiro./business insider – bota.al

harvard

Sondazh

Poll
Insights 19 Maj 2023, 13:51 Enton Abilekaj

Rama, Berisha, Meta dhe frika nga e vërteta

Enton Abilekaj E vërteta nuk jep aq para sa mund të japë Edi Rama, Sali Berisha, apo Ilir Meta, për të gënjyer, por të p...

Insights 18 Maj 2023, 15:00 Demush Shasha

Profecitë e Ben Blushit

Demush Shasha Në sipërfaqe Edi Rama dhe Fredi Beleri nuk kanë pikë të përbashkëta, por në zgjedhjet e fundit lokale...

Insights 16 Maj 2023, 14:28 Enton Abilekaj

Po, zgjedhjet ishin të turpshme

Enton Abilekaj Po, zgjedhjet ishin të turpshme.Po, vëzhguesit e huaj konstatuan aq shumë shkelje sa nuk mund ta thonin që ishin zgjedhj...

Insights 14 Maj 2023, 10:40

Pse duhet në burg Fredi Beleri?

Fredi Bejleri TIRANË- Motivet zyrtare të dhëna nga Prokuroria dhe policia e Vlorës për arrestimin e Fredi Belerit janë nj&eum...

Edona Bilali

Edona Bilali

Vala migratore/ Orban: Jam i vetmi kryeministër që ka mbijetuar, duhet të mbrojmë kufijtë tanë

"Shqipja është gjuhë parajse"/ Rama batuta me Orban: Duhet përjetësi për ta mësuar

Ku do e vendosni Putin, pro luftës apo paqes? Orban: Nuk është detyra ime kjo

A e hapët shampanjën për Trump/ Orban: E kam mbajtur këtë premtim, rezultat fantastik

Rama në konferencë më Viktor Orban: Jam optimist, vendi i Shqipërisë në Evropë

Një ditë pas fitores së Trump/ Orban: Nuk mund të presim që amerikanët të na mbrojnë

Debatet për buxhetin faktik 2023, Noka: Derrat e majmë zhgërryhen në 80 mijë euro në muaj!

Diskutimi për buxhetin/ Ministri Malaj: Parashikohen investime kapitale dhe fonde sociale

“Bëni tender që të burgosurit të vishen me Hugo Boss!" Momenti kur Sula i dorëzon veshjen ministrit

Nallbati: Shqetësohuni kur ngrini dorën për të kaluar miliona për koncesione

"Puna jonë është t'iu kontrollojmë ju",Bylykbashi: Miratimi i rregullores ishte kampi i përqendrimit

"Duam emrat e gjithë policëve", Xhixho për arrestimin e Metës: Sot është data finale

Shehaj: Ministri i Brendshëm të na sqarojë për mbetjet toksike? Hoxha: Urdhri po ekzekutohet

"Të vazhdojmë me diskutimin!" Majko ironizon opozitën: Më kujtoni veten kur isha student

Bardhi: Ushtari i bandave detyroi policinë të referojë në Prokurori opozitën! Hoxha: Je gënjeshtar

"E kemi humbur respektin për presidentin", Bardhi: Mos të shitet për dy leje ndërtimi

Vasili: Hetoni pse sekretariati i rregullores nuk mblidhet për kërkesat e opozitës

"Na i faturuat karriget e djegura nga 2 mln lekë i gjetëm të vjetra", Nallbati: Edhe këto i vodhët?

"Shoku President bën fushatë!" Korreshi: A ka përgjegjësi ky njeriu? Spiropali: Trego respekt për të

“Ju kemi mundur në 30 vite e do ju mundim sërish!” Klosi-opozitës: Ju dënon ligji dhe Rregullorja

Baçi-ministrit Hoxha: Kanë qenë me armë dhe duhet të mbani përgjegjësi

“Ke marrë rolin e Nafijes te Gjuetia e fundit”/ Spiropali replikë Nokës: Na kishe munguar

"Jemi këtu për betejë, jo për diskutime me ju", Noka: Mllefin tuaj ndaj opozitës e rrëzoi dhe SPAK

“Nuk arrini dot të ndizni zjarr idesh dhe ndizni karriget”, Gogu: Thërritini arsyes

Spaho për përjashtimin e 24 deputetëve: A ju vret ndërgjegja sot?A nuk mund ti thoni më fal opozitës

"Turp të keni!" Sula në Kuvend: Po përdorni vendimin e Kushtetueses për letër higjenike

Peleshi-opozitës: Duhet të ndajmë mendjen se çfarë qëndrimi do të mbajmë për vendimet e gjykatave

"Përjashtuat 24 deputetë të opozitës se iu donte qejfi", Zhupa: Mbani në komisione Plarent Ndrecën

"Vazhdoni duke e shkelur rregulloren", Dogjani-Spiropalit: Nikolla nuk ishte e sëmurë!

Vendimi i Gjykatës Administrative për deputetët e opozitës, Balla: Ka ulur masën

"Bllokuat deputetët e opozitës për 30 ditë pa ligj", Bardhi- Spiropalit: Jep dorëheqjen

Kuvendi nis mes tensionesh, Garda futet në sallën e seancës plenare

"Do bëjmë së bashku gjëra që duken të pamundura!" Rama mbyll takimin me shqiptarët në Selanik

“Kjo do të kërkojë kohë e vet!" Rama: Së shpejti, program për fëmijët për mësimin e gjuhës shqipe

Diaspora/ Rama në Selanik: Votimi do të bëhet me postë, fleta do të vijë me zarf

Reforma në drejtësi nga Amerika? Rama në Selanik: SHBA është në çdo vendet të rajonit

Rama në Selanik: Më nxjerrin një listë me fotografi e emra ku unë duhet të ndihem përgjegjës

Rama në Selanik: Për herë të parë politikanët i janë nënshtruar forcës së ligjit

"Pagat reale në sektorin privat në Shqipëri, konkurruese me rajonin!" Rama: Kthehuni në tokën tuaj

Rama kërkon votën nga shqiptarët të Selanikut: Ta ngremë flamurin e Skënderbeut në Bruksel

"Shqiptarët dhe Selaniku, histori dashurie!" Rama: Fatkeqësia e shekullit XX, është treguar harraqe

Rama: Ka qenë një shqiptar që e ka shpëtuar Selanikun nga një kob historik

“Termi Vorio Epir ka vdekur!” Protesta e nacionalistëve grekë/ Rama: Janë fosile për gjynah!

Protesta e nacionalistëve grekë/ Rama nga Selaniku: Një grup fantazmash të gjalla të së shkuarës

Ndalimi i gazetarëve shqiptarë në kufirin grek, Rama në Selanik: Absurd, arsyet nuk i njohim

Rama në Selanik, prezanton atje mësueset e gjuhës shqipe: Janë këtu 8 nga 15 arsimtarët e parë

"Më thanë ‘a është Enkelejdi ky që ka automatik'!" Qefalia replikë me Alibeajn: Isha në SPAK

Mbetjet toksike në Durrës/ Braçe: Nuk ia futëm dot Taljlandës tani do helmokemi popullin shqiptar

Açka: Do të asgjësohen në det, merrni masa! Kumbaro: Të hedhësh plumba në ajër është e dëmshme