LIVE UPDATES
Insights

Një bie, njëqind ngrihen

Në rastin shqiptar, me këtë teori sqarohej se duam apo s’duam, dy nga më të pasurit e vendit, Samir Mane dhe Shefqet Kastrati sot përbëjnë interes publik pasi zotërojnë mbi 10% të prodhimit kombëtar të vendit. Por nëse në SHBA shprehja është “Shumë i madh për të rënë”, në Shqipëri të parët tanë kanë një tjetër “Një bie, njëqind ngrihen”. Ndaj rasti i Manes dhe Kastratit nuk duhet parë se sa të domosdoshëm janë bërë ata brenda sistemit, por duke shtruar pyetje tjetër: A do të vazhdonin të pasuroheshin nëse do të kishte një sistem të drejtë?

6 Maj 2023, 21:25 Nga Ola Xama
Një bie, njëqind ngrihen
Ola Xama

Disa ditë më parë në një shkrim në portalin oligarika.al, i titulluar “Shumë të mëdhenj për të rënë” hidhej ideja se disa nga biznesmenët më të mëdhenj në vendin tonë janë fuqizuar aq shumë, sa rrëzimi i tyre do të sillte pasoja të rënda në ekonomi dhe në jetën e qytetarëve, ndaj ky skenar është i pamundur pasi edhe sikur të duan ata, nuk i le njeri.

Shkrimi merr si shembull teorinë ekonomike “Too big to fail” e cila u aplikua në krizën e vitit 2008, kur SHBA-të u goditën nga kriza financiare. Në qendër të saj është teza se kur një sektor, kompani apo konglomerat ka rëndësi strategjike brenda sistemit ekonomik, falimenti do të sillte katastrofë – ndaj dhe bëhet e domosdoshme ndërhyrja e qeverisë për ta shpëtuar, jo për të mbrojtur pronarin e saj por interesin publik.

Kjo është një nga teoritë më të kritikuara gjatë periudhës të post krizës financiare ku janë hedhur dyshime se taksat e amerikanëve u përdorën për të shpëtuar 8 bankat më të mëdha, pasurinë e më të pasurve dhe nuk pati ndëshkime për drejtorët dhe menaxharët e riskut apo zyratrët e SEC-ut. Paketa shpëtuese i kushtoi SHBA-ve një rritje eksponenciale të borxhit publik dhe kjo dha efekte zinxhir në shumë sektorë, pasi rriti frikshëm interesat e kredisë, ndërsa nga ana tjetër bankat vijuan ekzekutimin e kolateraleve (shtëpive) edhe pse morrën paratë, duke zhytur mijra njerëz në varfëri. Kjo teori u vendos të mos aplikohej në rastin e falimentimit të bankave në Silicon Valley këtë vit, ku asetet e 3 bankave këtë herë ishin më të mëdha se të 25 të tjerave që u mbyllën në krizën e 2008-s.

Në rastin shqiptar, me këtë teori sqarohej se duam apo s’duam, dy nga më të pasurit e vendit, Samir Mane dhe Shefqet Kastrati sot përbëjnë interes publik pasi zotërojnë mbi 10% të prodhimit kombëtar të vendit. Por nëse në SHBA shprehja është “Shumë i madh për të rënë”, në Shqipëri të parët tanë kanë një tjetër “Një bie, njëqind ngrihen”. Ndaj rasti i Manes dhe Kastratit nuk duhet parë se sa të domosdoshëm janë bërë ata brenda sistemit, por duke shtruar pyetje tjetër: A do të vazhdonin të pasuroheshin nëse do të kishte një sistem të drejtë?

Nëse qeveria nuk bën më tendera të porositur patjetër që do të binin shitjet për disa biznese, por do të fitonin ca të tjerë. Do iknin 10 veta nga një kompani X, për të shkuar te një Y. Nëse licencat në sektorin bankar nuk do të jepeshin në konflikt interesi dhe institucionet do të funksionin, nuk do të caktoheshin çmimet e ndërtimit në një zonë nga një njeri i vetëm. Nëse nuk do të rridhte informacioni nga institucionet, nuk do të kapej tregu bankar me oferta të mira për depozita një javë para se të rritet norma e interesit. Nëse do të hiqeshin monopolet, të futeshin më shumë firma në rrugë, porte, aeroporte, naftë, ushqime etj., disa segmente të caktuara të perandorive të biznesmenëve dhe mund të binin, por 10, 100, 1000 të tjerë do të hynin në treg. Kjo nuk do të sillte krizë, por zhvillim. Më shumë konkurrencë, shërbime më të mira, përgjegjësi korporative dhe vizion ekonomik.

As sistemi bankar nuk do të pësonte gjë. Kreditë e dhëna mund të vazhdojnë të paguhen edhe nëse i ulet fitimi kompanisë dhe pjesa më e madhe e tyre janë me kolateral. Sa i takon çështjes se njëri prej tyre është pronar banke, do të sqaroja se banka nuk është klasifikuar me rëndësi sistemike dhe nga ana tjetër rënia e fitimeve të bizneseve të tjera të pronarit nuk lidhet me aftësinë paguese të kredive, pasi kreditë nuk janë dhënë brenda grupit të tij. Nëse ata dinë të bëjnë biznes, le të dalin në mjedis të lirë dhe jo me tregje që caktohen me ligj ku marrin toka, koncesione, tendera ku fitimi është i garantuar. Nëse i hiqen privilegjet dhe bien, nuk do të ndodhë asgjë, përkundrazi më shumë mirëqënie do të ketë!

Teza nëse lind në një klasë vdes aty, je i pasur mbetesh i pasur, se shteti është ai që cakton fatin e individit, se brenda sistemit duhet të bindemi pasi çfarëdo të bëhet pushteti dominon qytetarin, nuk i shërben modelit të shoqërisë së hapur. Ne nuk marrim kuptim nga shteti, që ai na bën të pasur - ai na mban të tillë. Në thelb të çdo sistemi demokratik është meritokracia dhe individualizmi. Ndaj skenari se çfarëdo që të ndodhë do të kemi të njëjtët emra është pesimist dhe “historicist” nëse do të përdornim termin e Poperit te libri “Shoqëria e hapur dhe armiqtë e saj”.

ola xama

Sondazh

Poll
Insights 6 Maj 2023, 10:15 Ditmir Bushati

Midis vazhdimësisë dhe ndryshimit

Zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare të 14 Majit 2023 në Turqi mund të konsiderohen si më të rëndësishmet në histo...

Insights 4 Maj 2023, 21:36 k.m.

Shumë të mëdhenj për të rënë

Shefqet Kastrati dhe Samir Mane “Too big to fail” është një teori ekonomike, e cila përshkruan situatën kur një k...

"E donte të ngrirë", Berisha: Rama nuk do donte t’ia linte partinë pas zgjedhjeve Veliajt!

"E donte të ngrirë", Berisha: Rama nuk do donte t’ia linte partinë pas zgjedhjeve Veliajt!

"Ka edhe prokurorë të ndershëm e kurajozë",Berisha:SPAK është organizatë kriminale, flenë mbi krimin

"Te hoteli i Veliajt ka pjesë edhe Olsi",Berisha:Pse nuk u arrestua Erioni për djegësin 130 mln euro

"Shkalloi kur përmendi LaCivita-n", Berisha: Rama është tmerruar se ka hallin e vet, jo të Veliajt

"Berisha u persekutua njëlloj si Trump"/ Kreu i PD: Mesazhet e LaCivita kanë domethënie të madhe

Berisha: Chris LaCivita është kryetar i komitetit kombëtar të Partisë Republikane të Donald Trump

Takimi në Romë, Berisha: Ishte dëshmia më e sigurt e fitores së ardhshme të PD-së

"Drejtësia ishte e kapur", Rama: Dumani e ka pasur në tavolinë 21 janarin edhe kur ishte prokuror

Rama për arrestimin e Veliajt: Trajtohen si kriminelë kryetari i bashkisë dhe e shoqja

"Fuck you", shpërthimi i pazakontë gjatë kohës që ishte drejtpërdrejt, Rama: Kështu e kam unë

Rama: Heshtja jonë për 5 vjet është keqkuptuar edhe nga konsumatorët e reformës në drejtësi

Arrestimi i Veliajt/ "Nuk do t'i mbaj më për vete opinionet e mia", Rama: Heshtja jonë i ka ndihmuar

Drejtuesi i fushatës së Trump do të udhëheqë fushatën e opozitës, Rama: Shpallën fitoren se...

Arrestimi i Erion Veliajt/ Zhupa: Ky është fati i atyre që nuk punojnë për shqiptarët

Arrestimi i Veliajt/ Berisha pas daljes nga Kuvendi: Qeveria mori goditjen më të rëndë!

Arrestimi i Veliajt, Pandeli Majko:Ndihem në pozitë të vështirë, përballë vetes dhe historisë së PS!

Arrestimi i Veliajt/ Noka thumbon mazhorancën në Kuvend: Ju ka rënë një hije vdekje!

"Bëj një kallëzim në Prokurorinë e Posaçme!" Balla-Berishës: Ti të ngre nervat edhe kur të sheh

"Linda Rama është marrë me tenderat e AKSH-it"/ Berisha akuza të forta në Kuvend

“Do nxjerr fotot”, Berisha akuzon Niko Peleshin: Pse ia thyeve këmbën truprojës tënd në Selanik

Berisha thirrje Ramës nga Kuvendi: Nuk mund të fshihesh pas fustanit të Ajola Xoxës!

Berisha thirrje Ramës nga Kuvendi: Nuk mund të fshihesh pas fustanit të Ajola Xoxës!

"Te Erioni do shkosh edhe ti"/ Tensione në Kuvend, Berisha replikon me Spiropalin

Përplasje në foltore, Noka shtyn Gardistin, Spiropali: S'ke pse më afrohesh!

Spiropali i ndërpret fjalën Berishën, nisin tensionet në Kuvend

Arrestimi i Veliajt/ Deputeti socialist - opozitës: E keni quajtur SPAK-un organizatë kriminale

Arrestimi i Erion Veliajt/ Policia e Shtetit vendos barrierë për të mos u dukur

"Zero taksa për këdo që rikthehet në Shqipëri!", Berisha: Ju do jeni aksionerët e transformimit

"Fitorja e Trump ishte mrekulli", Berisha: Presidenti amerikan i ka ndaluar kukullës së Soros

Berisha thirrje shqiptarëve: Më 11 maj të votojmë për të shpëtuar Shqipërinë nga kthetrat e Ramës

"Rama ia ka dorëzuar shtetin krimit",Berisha:Nëse fiton dhe një mandat,Shqipëria nuk do të ekzistojë

Takimi me shqiptarët në Romë, Berisha: Italia i ka dhënë Shqipërisë një ndihmë të jashtëzakonshme

Takimi me emigrantët / Gjekmarkaj: Zgjedhjet e 11 Majit moment kritik për të ardhmen e Shqipërisë!

Noka: Regjistrohuni, është e vetmja mënyrë ti ktheni reston regjimit që ju largoi nga Shqipëria

"Pse Dumani nuk heton Veliajn?"/ Meta: Në prag të çdo zgjedhjeje Rama premton mashtrime të reja

"U vendosa në arrest me urdhër të Ramës"/ Berisha: Krimin, prokurorinë e gjykatat i kemi kundër

Berisha bën ftesë për bashkim: Ju garantoj se PD po bën gjithçka për frontin më të gjerë opozitar

Berisha: Trump ia preu kokën gjarprit të Sorosit! Nuk fiton kush më shumë nga kjo se ne shqiptarët

Berisha: Pas 11 majit, çdo pensionist do marrë të paktën 200 euro. Rroga mesatare do jetë 1200 euro

“Pas zgjedhjeve do ta paketojmë te McGonigal!" Berisha në protestë: Ramën e ka tmerruar programi ynë

Berisha: Ahmetaj u tha shqiptarëve se kryeministri dhe qeveria funksionojnë si organizatë kriminale

"Në Gjermani mezi po presin fitoren e PD!" Berisha: Menduan se do na trembnin, por gabuan rëndë

Berisha në protestë: Ne kthyem në hi ëndrrën e Ramës dhe Soros për një Shqipëri pa opozitë

"Një vit më parë kam folur në protestë si i burgosur politik",Berisha:Në pak kohë,ne kemi bërë shumë

Flet në protestë/ Meta nga burgu: Ahmetaj tregoi aferat e Ramës, bujqësinë e ka futur në humnerë

"Dhurojnë toka të bregdet për të bërë resorte luksi"/ Duka:Kjo qeveri mbulon abuzimet me propagandë!

"Sot qeveria tallet me pensione qesharake!" Mediu në protestë: Ne nuk jemi këtu për pushtet

Garo: Jemi këtu për t’i dalë zot Shqipërisë, për të treguar se ka ardhur koha e ndryshimit të madh

Berisha lë selinë blu, i bashkohet qytetarëve në protestën para kryeministrisë

Berisha: Një dëshmi si e Ahmetajt do kishte rrëzuar çdo regjim në 3 ditë