LIVE UPDATES
Insights

Ervis Iljazaj: Përballja e parë me dixhitalizimin mbart rreziqe, por avantazhet janë më të mëdha

Si shumë risi, aq me tepër kur bëhet fjalpër përdorimin e teknolgjisë në shërbime, mbart rreziqet e veta në fazat e para. Mjafton këtu të përmendim rastin e Estonisë, një nga vëndet e cila ka aplikuar nga të parat dixhitalizmin e shërbimve.

31 Janar 2023, 17:58 Nga A.B
Ervis Iljazaj: Përballja e parë me dixhitalizimin mbart rreziqe, por
Ervis Iljazaj

Ervis Iljazaj

Sulmet kibernetike ndaj qeverisë shqiptare të kohëve të fundit , të cilat vijnë nga drejtime dhe qëllime të ndryshme, kanë sjellë në vëmëndje të debatit publik reformat e dixhitalizmit të shërbimeve për qytetarët dhe rreziqet që ato mbartin për privatësinë dhe qeverinë shqiptare. Në fakt ky është një debat që ka ardhur vonë në shoqërinë dhe opinionin publik shqiptar, pasi dixhitalizmi si proces ka mbërritur vonë në Shqipëri. Ky është një debat që shoqëritë e zhvilluara e kanë bërë dekada më përpara.

Si shumë risi, aq me tepër kur bëhet fjalpër përdorimin e teknolgjisë në shërbime, mbart rreziqet e veta në fazat e para. Mjafton këtu të përmendim rastin e Estonisë, një nga vëndet e cila ka aplikuar nga të parat dixhitalizmin e shërbimve. Në vitin 2007 Estonia,  pësoi një sulm kibernetik nga Rusia, gjë e cila solli pasoja të mëdha në shoqërinë estonese pasi konsiderohet një nga tre vëndet më të dixhitalizuara të botës. Mirëpo  në asnjë moment qeveria estoneze nuk mendoi të hiqte dorë nga ky proces. Përkundrazi, vashdoi në rrugën e saj duke rritur investimet në sigurinë kibernetike dhe duke e kthyer sulmin ndaj saj në një përvojë për të përmisuar shërbimet dixhitale dhe duke rritur sigurinë. Sot që flasim, Estonia shpenzon diku te 100 milion euro në një vit për funksionimin dhe mirëmbajtjen e sistemeve. Investon rreth 44 milionë euro në një vit për rritjen e sigurisë kibernetike, ndërsa në Shqipëri (një vend me popullsi më të madhe se Estonia) nga të dhënat që kemi për sigurinë kibernetike janë shpenzuar 12 milionë euro, e jo për një vit, por përgjatw 9 viteve të fundit.

Pse duhet investuar si Estonia? Për një arsye shumë të thjesht. Përfitimet teknologjike janë më të mëdha se kostot për të mirëmbajtur këto shërbime.

Në këtë kuptim, edhe Shqipëria si shumë vënde të tjera nuk mund t’i shpëtonte sulmeve kibernetike. Kush mendon të kundërtën thjesht spekulon dhe nuk ka asnjë dijeni se në cilat faza kanë kaluar shtete të ndryshme në proceset e dixhitalizimit të shërbimve. Prandaj i gjithë debati në Shqipëri duhet fokusuar se si të rrisimi sigurinë kibernetike duke investuar për të dhe jo në debate politike duke u munduar për të gjetur fajtorë aty ku nuk ka. Ky është një proces shumë sensibël dhe i vështirë drejt të cilit Shqipëria nuk mund të heqë dorë,  pasi e ardhmja i përket kësaj rruge. Në këtë drejtim lipset kontributi i të gjithëve, lipset një debat i gjerë dhe i i kujdesshëm pa ngjyra politike.

Nëse ka ndonjë notë pozitive kjo qeveri në 10 vite, padyshim që kjo ka të bëjë me shërbimet qeveritare në të gjitha sektorët. Dhe kjo është një përvojë personale si përvoja e shumë qytetarëve të tjerë.

Sot, në krahasim me 10 vite më parë mund të mbarosh punë shumë herë më shpejt për çdo shërbim në administratën publike, pa qenë nevoja të takosh një njëri, pa qenë nevoja te futësh një mik apo të gjesh mënyra të tjera informale. Dhe ky përmisim vjen falë dixhitalizmit të sherbimeve, proces i cili menaxhohet nga AKSHI ( Agjensia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit).

Këto nota pozitive për Shqipërinë në drejtim të shërbimve dixhitale kanë ardhur edhe nga raporte të rëndësishme ndërkombëtare, ndoshta nga të vetmet nota pozitive në raport me qeveritë e rajonit, si Komisioni Europian për sa i përket shërbimve dixhitale apo nga progres raporti i Bashkimit Europian i cili vlerëson shërbimet on line të realizuara në një kohë të shpejtë.

Dixhitalizmi i shërbimeve jo vetëm që ka një efekt pozitiv në ekonomi, por mbi të gjithë ka një efekt dhe demokratizues për shoqërinë në tërësi pasi rrit pjesmarrjen dhe gjithë përfshirjen në procese të ndryshme të politikbërjes nëse përdoret në mnëyrën e duhur.

Megjithëse AKSHI ka ndërmarrë disa hapa për të rritur sigurinë si përshëmbull bashkëpunimi me Microsoft, kjo gjë ende nuk mjafton. Për të rritur sigurinë kibernetike kërkohet investime edhe më të mëdha dhe një bashkëpunim i të gjitha insitucioneve qeveritare dhe partnerë teknologjik. Vetëm AKSHI nuk mjafton për të rritur sigurinë kibernetike. Ky është një proces që sigurisht kushton, por është një kosto që qeveria shqiptare nuk mund të heqe dorë pasi avantazhet që sjellë janë shumë herë më të mëdha për shoqërinë shqiptare. Shqipëria vashdon të shpenzojë ende një shifër shumë të vogël për sigurinë kibernetike në krahasim më vendet e tjera të zhvilluara.

Pra, rruga që duhet ndjekur nuk është heqja dorë nga dixhitalizmi i shërbimeve për shkak të rreziqeve që mbart, por rritja e sigurisë kibernetike dhe investimeve për të. Në ditët e sotme nuk mund të konceptohen shërbime efikase pa përdorimin e teknologjisë.

Nuk ka dyshim që ka  një qasje tjetër, sidomos në moshat e reja në raport me teknologjinë. Në këtë kuptim për të rritur sigurinë kibernetike të shërbimeve ka nevojë për një edukim dixhital që në vëndet e zhvilluara është futur si kurrikul në të gjitha fazat e arsimit paraunivesitar. Një gjë e tillë ka filluar përmes krijimit të Smart Labeve, në 100 shkolla të vendit, përfshirjes së programeve TIK në kurikilat e klasave të para, projekte këto që do të shtrihen edhe në shkollat e tjera,  por jemi ende në fazat e para. Edukimi dhe etika dixhitale është një gjë e cila  duhet futur në mentalitetin dhe kulturën e gjerë të shoqërisë. Në të kundërtën çdo përpjekje për dixhitalizmin e shërbimve do të shkojë dëm.

Për të gjitha këto arsye, debati nëse dixhitalizmi i shërbimve dhe përdorimi i teknologjisë midis avantazhave dhe rreziqeve që ai mbart do të vashdojë të jetë ende i ndezur, por heqja dorë për shkak të rreziqeve është miopi. Ajo që duhet, është thjesht një kulturë dhe një qasje tjetër e cila garanton liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe sigurinë kombëtare, qoftë edhe me një kosto financiare të lartë, pasi është një proces i pkthyeshëm. Në këtë drejtim, mund të thuhet se përpjkejet e qeverisë dhe inistucioneve që drejtojnë proceset e digjitalizimit në vend, janë për t’u mbështetur dhe jo për tu kritikuar apriori. /Liberale.al/

ervis iljazaj

Sondazh

Poll
Insights 27 Janar 2023, 11:01 Meri Lika

Të bësh detyrën është virtyt!

Meri Lika Gjyqtari Florjan Kalaja, deri dje, nuk më njihte mua dhe as nënën time, por edhe pse nuk na njihte, ai në familjen tonë ...

Insights 26 Janar 2023, 12:24 Agim Xhafka

Dëbora e parë si dashuria e parë

Korça Dëbora e parë si dashuria e parë. Ngazëllim, marrje fryme, rrahje zemre, ëndërrim, fluturim, bekim. Korça...

Insights 22 Janar 2023, 21:40 Ola Xama

Korporata e Investimeve

Ola Xama Nga viti 2019 qeveria u kujtua se nuk kishte arritur të zhvillojë si duhet ekonominë shqiptare e se duhej një kompani në ...

Del VIDEOJA, Elia godet Princ Lekën: Familja ime të ka mbajtur me bukë

Del VIDEOJA, Elia godet Princ Lekën: Familja ime të ka mbajtur me bukë

VIDEO/ Noka i jep Spiropalit pankartën, Ministrja ofrohet ta mbaj para fytyrës

Publikohen pamjet nga brenda bazës ajrore të Kuçovës, Komandanti: E gatshme për stërvitjen e trupave

Tempulli 2/ Me kanabis gati për shitje dhe shuma parash, arrestohen 4 të rinj në Tiranë

Dalin pamjet nga kasollja ku u vra 50-vjeçari në Durrës

Kontrabandonin ilaçe dhe telefona, arrestohen dy persona në Tiranë, sekuestrohen 47 iPhone

I vunë flakën eskavatorit me vlerë 150 mijë euro, arrestohen 2 autorët e ngjarjes

Reshjet e shiut dhe borës në vend, policia: Moderoni shpejtësinë e mos kryeni parakalime të gabuara

Kampioni Alvin Karaqi mes lotësh: Për besë u ndjeva si Gjergj Kastrioti kur mora flamurin

'Dokumentar horror'/ Berisha publikon pamjet: Do ju paraqes terrorin që Bajrajt ushtruan më 14 maj

Krimi në Bulqizë/ Fqinji: Po hante bukë në banesë kur erdhën dy makina!

Dosja "Gjici"/ Zv.kryetari i bashkisë së Kukësit shkon në SPAK

Newsroom 11 |XAMA: LAJMI I FUNDIT FAKE QË PASHË, ISHTE PËR MUA

Newsroom 11 |XAMA: KËSHILLË QYTETARËVE- MOS LEXONI VETËM NJË BURIM

Newsroom 11 | XAMA: GAZETARËT NUK SHKRUAJNË ME EMËR, KJO S'ËSHTË ETIKE

Xama në Newsroom: Lajmet e rreme përhapin panik! Më akuzuan se kisha marrë para për një shkrim

Muka në Newsroom: Në Shqipëri ka portale gjobaxhie, u bëjnë shantazh njerëzve

Xama në Newsroom: Fake News shpërndahet më shumë në Facebook e Tik Tok! Gazetarët të shkruajnë emrin

Newsroom 11 |Kush prodhon lajme të rreme në Shqipëri

Newsroom 10 |SENJA: NE S'REAGOJMË NDAJ GJUHËS SË URREJTJES

Newsroom 10 |HAZIZAJ: 'ÇOHU ENVER', PJESË E GJUHËS SË URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ KEMI MARRËVESHJE PËR TË MBROJTUR 'VIKTIMAT'

Newsroom 10 |HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES KA SHKAKTUAR DHE KRIME

Newsroom 10 |GAZETARI: GJUHA E URREJTJES, PJESË E SHOQËRISË

Newsroom 10 |HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES, E FRIKSHME NË SHQIPËRI

Vidhnin në banesa duke përdorur çelësa të klonuar, vihet në pranga 1 person,nje tjeter në kërkim

Newsroom 10 |GJUHA E URREJTJES PËRDORET NGA POLITIKA, AMA TË KONTROLLOJË GJUHËN E URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ: STEREOTIPET NXISIN GJUHËN E URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES LUFTOHET ME EDUKIM

Newsroom 10 | Gjuha e urrejtjes në media, si dhe kush e shpërndan?

Ndryshimet në PS/ Gjiknuri: S'është fundi, por fillimi i diçkaje të re.

Inceneratorët/ S’kam dhënë asnjë kontratë pa garë, ato janë publike!

Ndihet 'i shitur' nga Rama? Gjiknuri: Nuk ndjej braktisje, kam komunikim me të prej 20 vitesh

Klosi: Kemi primare reformimin e partisë, PS synon mandatin e katërt

U shkarkua si Sekretar i Përgjithshëm, Gjiknuri: PS edhe kur fiton, refekton!

Digjet shtëpia në Shkodër, në banesë ndodhej një i moshuar, përfundon në spital

Vazhdon përplasja në PD! Basha kërkon mbledhjen e Komisionit të Etikës për të, Bardhi: Shenjë humbje

Vrasja e Jetmirës/ Autori u dënua me 28 vite burg, nëna e viktimës: Duhet dënim përjetë!

Newsroom 9 | Kallanxhi: Threads? S`besoj se do zgjasë shumë

Newsroom 9 | Eksperti i IT: Mos merrni për bazë asgjë thuhet në rrjet

Newsroom 9 | Gazetarja: po ndodhin vrasje nga tik tok

Newsroom 9 | Eksperti i IT: Fake News dallohet vetëm po të jemi kritikë

Newsroom 9 | Kallanxhi: Shqiptarët besojnë gjithçka shohin në rrjet

Newsroom 9 | Eksperti i IT, Tomi Kallanxhi: Tik Tok ka "fake news" sepse s'ka censurë

Newsroom 9 | Gazetarja: Shqipëria do kohë të përshtatet me Tik Tok

Newsroom 9| Eksperti i IT: Çdo rrjet është i përkohshëm, duhet të kujdesemi për vlerat

A mund të mbyllet TikTok për Shqipërinë? Flet për Newsroom eksperi i IT

Fëmija mbyllet brenda në shtëpi, nëna e alarmuar njofton zjarrfikësit, NDËRHYRJA nga ballkoni

Newsroom/ Karabolli: Shqipëria do kohë të përshtatet me TikTok, e provuan edhe gazetarët, s’ia dolën

Newsroom 9 |Tik-Tok Kultura, platformë krijimi apo dizinformimi?