LIVE UPDATES
Art&Argëtim

Dy këngët labçe që ka kënduar Lord Bajroni, ja si ia kthenin lebërit nderin poetit!

10 Shkurt 2020, 07:55 Nga DOSJA
Dy këngët labçe që ka kënduar Lord Bajroni, ja si ia

– një esse mbështetur mbi gërmimet koniciane mbi shqiptarët-

Dyqind vjet më parë, hipur mbi një anije me vela që voziste lumit Rhin, ylli i madh i poezisë botërore, lordi “me gjak blu”, Bajroni, u kthehet e iu thotë shokëve; tani më dëgjoni se do t’ju këndoj nja dy këngë arbërore.

Dhe pastaj ia dha një sokëllime me një o-ooo të gjatë rrëqethëse sa i shastisi të gjithë e i la pa mend. Fjalët e kënduara shqip prej poetit të madh nuk i kuptonin, po drithërima e melodisë së saj ta çante zemrën më dysh.

Nderi, këngës labe i vinte nga njeri prej gjenive të poezisë botërore. Labërit nuk e dinin këtë lajm, po arb(v)anitasit që luftuan me të ia dinin emrin dhe bëmat në Mesolongj e gojë më gojë emri i tij ish ngjitur maleve shqip deri në Labëri. Një kumt misterioz, nga ata që vetë Zoti mezi i shpjegon, u thoshte labërve se nderi duhet shlyer me nder, pra kënga me këngë, sepse borxhi duhej larë.

Kushedi në cilin katund a pllajë, pak vite më vonë, një lab kërreu këngën e nderimit që do ta citojmë më poshtë.

Borxhi ishte larë kokë për kokë, nderi ishte kthyer siç e do zakoni. Por në fillim le të citojmë Faik Konicën që bie lajmin e madh përmes gazetës “Albania” kur shkruan për udhëtimin e tij në Shqipëri më 1809, në artikullin “Udhëtimi i Lord Bajronit në Shqipëri”

“Lord Bajroni në një ndër udhëtimet e tij në Shqipëri, mblodhi disa këngë shqipe. Jo vetëm i mblodhi, por dinte edhe t’i këndojë. Në jetë të tij mësojmë se, duke qenë një herë me disa miq në të shëtitur në një anije mbi Rhin të Gjermanisë, u tha miqve: “Daleni, t’ju këndoj një këngë shqipe”. Të gjithë pushuan, thotë shkruesi i jetës së tij, e vjershëtori ia dha një mënyre ulërimit që i çuditi të gjithë (duket do të ish ndonjë këngë vajtimtare e Toskërisë). – Nga ato këngë që kish mbledhur, Lord Bajroni shtypi vetëm dy me notat [shënimet] që ia shtoi Çajld Haroldit. Por, ato këngë janë aq liksht të përshkruara, sa s’i merr dot kush vesh, përveç ca fjalë tej e këtej. Na u duk pra punë për t’u vënë re të shtypim nga një anë këngët ashtu si i ka shtypur Bajroni, nga ana tjetër të ndërtuara e të shkoqitura ashtu si na duket që duhen.”

Ky është varianti i ndërtuar nga Faik Konica për këto dy këngë.

Kënga e parë:

“Bobobo, bobo!

Na ç’arriva, po pusho.

Na ç’arriva, na çë vinj,

Hape derënë të hinj.

Hape derën e shkretë

Të vinj të marrë xhebhanetë*

Kalariote (?) me sermé*

Eja hape se dua t’i ve.

Bobobo, bobo!

Digju shpirt, u zemëro.

Kalariote vure funde,

Edhe vete tunde-tunde.

Kalariote me sermé

Ti më puth e po më le.

Se të putha që t’i mora,

Zemërën vetë e dogja.

Vallenë e ke me kadale,

Kalo moj, kalo në valle

Pluhëri……….? Pluhuron…

Kënga e Dytë:

Në sevda tënde u llavosa,

Vetëmë u përvëlofsha

Ah vashëzë më përvëlove

Si më rëndë më llavose.

U të thashë roba s’dua,

Sitë e vetullat dua

Robat… s’i dua,

Qumështinë vetë dua.

…………………….? /

Robatë zjarmi t’i diegë.

U tërbova vashëzë

Me zemrën të haptë,

E ti më bëre……..

Si një dhëndrë të lartë .”

Tani, mund të themi se me aq sa dimë e derisa nuk kemi dëshmi tjetër të shkruar, se Bajroni është njeriu i parë evropian që e çoi këngën labe në Europë, madje në zemër të saj. Gati 100 vjet më parë se një djalë himariot, Neço Muko, së bashku me grupin e tij të regjistronte i pari ca këngë labe në mes të Parisit. Dhe pastaj në kohërat e shtetit shqiptar ta çonin atë aty, radiot apo televizionet, ansamblet shtetërore apo grupet e famshme të Labërisë. Ky fakt i shkruar është një thesar i madh për kulturën shqiptare. Nuk ke sesi të mos drithërohesh kur mendon se këtë e ka bërë një nga mendjet më poetike të shekullit të 19-të dhe një nga poetët më të famshëm të kësaj bote. Dhe jo vetëm i ka mbledhur e i ka shkruar, por dhe i ka mësuar shqip përmendësh. Duhet t’i kenë qëndruar si një lëmsh përvëlues për vite me radhë në zemër, derisa një pasditeje a mbrëmjeje mbi një anije me vela se ka duruar dot shtrëngimin e tyre në kraharor dhe i ka nxjerrë mes shokëve përmes një ulërimë tronditëse, siç shkruan Konica. Faiku i mençu,r sa shok ka vetëm veten e tij, ka gjetur të vetmen fjalë të shqipes për të na përçuar drithërimën që ajo ka shkaktuar tek miqtë e Bajronit, fjalën “ulërimë”. E ndërsa poeti i madh i flakëruar në fytyrë këndonte, dikush prej shokëve të tij i ka mbajtur shënim fjalët e tyre.

Le të mendojmë për një çast se sa “heroike” është që ato të na vinin “të sakta” si këngë, kur një anglez aty për aty mban shënim fjalët e tyre. Vetë Bajroni, që nuk e njihte shqipen, edhe pse i ka mësuar përmendësh duhet t’i ketë kënduar plot deformime. Shtoj pastaj kësaj mikun e tij që po i transkripton me alfabetin anglez aty për aty në këmbë, duke i shkruar shatra- patra do të thoshte një lab, po ti dëgjonte të katranosura kështu të deformuara. Faik Konica duhet të ketë hequr të zitë e ullirit për t’i rregulluar e shkruar drejt këngët drejt origjinalit. E megjithatë, edhe kështu, me plot mungesa, ato janë qartësisht të kuptueshme dhe të mahnitshme për bukurinë e tyre. Të dyja janë këngë dashurie plot përgjërata për një vajzë që i ka përvëluar zemrën një burri. (E çfarë këngësh të tjera mund ta tronditnin një poet si Bajroni?) Të dyja vezullojnë nga kulti për vajzën e zemrës, kësaj “kalariote me serme” që e plagos një burrë për jetë a vdekje nëse ajo nuk i hap derën “të vinj e të hinj.”

Bajroni e njihte Shqipërinë disi vagullimthi prej atyre pak përmendjeve historike mbi shqiptarët, por vetëm pasi zbriti në pashallëkun e Ali Pashës dhe në Greqinë që vlonte nga gjuha dhe kultura arvanitase, mësoi se ç’ishte shpirti i tyre i paepur për këngën dhe luftën. Ishte kjo tronditje që i përjetësoi pastaj tek vepra e famshme “Shtegtimet e Childe Haroldit” kur përmend virtytet e tyre dhe shkruan për këngët e vallet e rralla:

“Në zall të shtruar ndritën zjarret natën,

darka mbaroi, vjen rrotull verë e kuqe;

Dhe kush u ndodh atje pa pritur gjë,

Ju muar mentë fare nga ajo pamje;

Se sa pa shkuar orëz e mesnatës,

Përcjellësit ia nisën këngës tyre;

Çdo Palikar e flaku tutje shpatën

Kërcyen dorë për dorë njëri pas tjetrit,

Me këngë apo vajtim u drodhën fustanellat…”

Kaq e fortë ka qenë goditja emocionale e poetit prej këtyre këngëve me iso, sa që edhe pas kaq kohe e kaq mijëra kilometra larg nuk i ndahen nga mendja. Derisa një dite, aty mbi Rhin-in e gjerë ua përçon miqve të tij duke i lënë edhe ata gojë hapur. I vetëm, pa shokë isosh, pa kthyesin që ia mban, vetëm me shushurimën e lumit të shtruar pranë.

Lebërit e mi nuk e kanë ditur këtë ngjarje, por dinin që një burrë i lartë anglez, i pasur dhe i famshëm kish ardhur në viset e tyre, kish takuar një bir e vëlla lab, vetë Ali Pashë Gjëmëmadhin e ca më vonë kish luftuar me vëllezërit arvanitas ne Mesolongj. Kaq u mjaftonte, u kish ardhur në shtëpi e i kish respektuar, kish luftuar me ta krah për krah dhe ish i fisëm e trim. Kjo dilte e tepronte për ta nderuar me një këngë. Nderi lahet me nder, kokë për kokë. Paçka se ai nuk do ta dëgjonte dot kurrë, aty në varrin e tij të ftohtë. Por kjo nuk kish pikë rëndësie. Rëndësi kish të ruhej zakoni, kodi i nderimit, ky institucion i famshëm i maleve që e mbante në ekuilibër jetën e tyre të varfër. Dhe ia morën këngës në një qafë mali:

“Lord Baroni ill i rrallë,

Që kish mik Ali Pashanë,

Shkoi e luftoi për Elladhë,

Po trimat i kish shqiptarë,

Si besnikë e kordhëtarë.”

Doemos emrin nuk do t’ia shqiptojnë dot mirë, si e kish në atë gjuhën e tij, po kjo nuk ish fare e rëndësishme. Ai plotësonte dy kushte të mëdha e të denja për një këngë, “kish mik Ali Pashanë” djalin dhe vëllanë e tyre dhe luftoi krah për krahë me “trimat i kish shqiptarë”. Doemos derisa ish në krah të tyre dhe ai ish trim, e kish hak këngën. Derisa plotësonte këto kushte Bajroni ish për ta një “ill i rrallë.”

Sikur ta dinte poeti i madh që do të përmendej maleve e grykave për dekada me radhë dasmë më dasmë e sebeb më sebeb do të rrotullohej në varr me fytyrë andej nga endeshin këto këngë të mahnitshme.

I çuditshëm dhe i paharrueshëm mbetet për ne ky çast për të cilin është fol e është shkruar aq pak dhe që do të duhej të tretej në shumë emisione e në mësimet që u bëhen shkollarëve tanë.

Ministria e Kulturës, në se do të dinte e do të ndjente gjera kaq të vyera, me siguri do të lëvizte vendit. Më e pakta do të vinte një pllakë të madhe tek kalaja e Gjirokastrës ku bëhet Festivali Folklorik Shqiptar e do të shkruante me germa të argjendta këtë fakt. (E kisha fjalën me bojë të argjendtë, se argjendin nuk kemi ku e gjejmë) ta shkruante në anglisht e në shqip shënimin e Konicës te “Albania” që ne por dhe të huajt të ndjeheshim krenarë për këngën tonë. Mbase aty në Gjirokastër apo në Tepelene mund te ngrihej një monument i Bajronit i veshur me fustanellë si lab e ku të shkruhej se Poeti i madh ka kënduar dy këngë labe mbi Rhin në vitin njëmijë e tetëqid e …

Literaturë mbështetëse:

Shënimet e Çajld Harold. Tiranë: 1973, përkthyer nga Skënder Luarasi.

Fotaq Andrea, Faik Konica-Përlindësi modern. Fletore koniciane, Zenit, Tiranë: 2016

Dorian Koçi: “Childe Harold, Shtegtimi i polifonisë shqiptare në Evropë përmes Bajronit”

Mbledhës të Folklorit, vëllimi 8, Këngë popullore të Labërisë, nga Fatos Mero Rrapaj, Tiranë, 1991

* Marrë nga  Facebook-u i autorit

1 vit nga zgjedhjet e 25 prillit si e shikoni gjendjen e vendit:

View Results

kulture kulture dy këngët labçe labërit lord bajroni poeti dy këngët labçe labërit lord bajroni poeti

Sondazh

Poll
Art&Argëtim 10 Shkurt 2020, 07:27

Në fundin e viteve ’20,në Shqipëri ishte projektuar dhënia e dy koncesioneve për ndërtimin e fabrikave të birrës. Megjithatë, rrethanat do të bënin që vetëm një...

VIDEO-VIRALE/ Po fliste në Rrugën e Salës, demokrati 'kapet mat' nga gruaja

VIDEO-VIRALE/ Po fliste në Rrugën e Salës, demokrati 'kapet mat' nga gruaja

"Injoranca nuk është argument" Nuk i pëlqeu pyetja, Rama prek në faqe gazetaren Ambrozia Meta

Del VIDEOJA, Elia godet Princ Lekën: Familja ime të ka mbajtur me bukë

VIDEO/ Noka i jep Spiropalit pankartën, Ministrja ofrohet ta mbaj para fytyrës

Publikohen pamjet nga brenda bazës ajrore të Kuçovës, Komandanti: E gatshme për stërvitjen e trupave

Tempulli 2/ Me kanabis gati për shitje dhe shuma parash, arrestohen 4 të rinj në Tiranë

Dalin pamjet nga kasollja ku u vra 50-vjeçari në Durrës

Kontrabandonin ilaçe dhe telefona, arrestohen dy persona në Tiranë, sekuestrohen 47 iPhone

I vunë flakën eskavatorit me vlerë 150 mijë euro, arrestohen 2 autorët e ngjarjes

Reshjet e shiut dhe borës në vend, policia: Moderoni shpejtësinë e mos kryeni parakalime të gabuara

Kampioni Alvin Karaqi mes lotësh: Për besë u ndjeva si Gjergj Kastrioti kur mora flamurin

'Dokumentar horror'/ Berisha publikon pamjet: Do ju paraqes terrorin që Bajrajt ushtruan më 14 maj

Krimi në Bulqizë/ Fqinji: Po hante bukë në banesë kur erdhën dy makina!

Dosja "Gjici"/ Zv.kryetari i bashkisë së Kukësit shkon në SPAK

Newsroom 11 |XAMA: LAJMI I FUNDIT FAKE QË PASHË, ISHTE PËR MUA

Newsroom 11 |XAMA: KËSHILLË QYTETARËVE- MOS LEXONI VETËM NJË BURIM

Newsroom 11 | XAMA: GAZETARËT NUK SHKRUAJNË ME EMËR, KJO S'ËSHTË ETIKE

Xama në Newsroom: Lajmet e rreme përhapin panik! Më akuzuan se kisha marrë para për një shkrim

Muka në Newsroom: Në Shqipëri ka portale gjobaxhie, u bëjnë shantazh njerëzve

Xama në Newsroom: Fake News shpërndahet më shumë në Facebook e Tik Tok! Gazetarët të shkruajnë emrin

Newsroom 11 |Kush prodhon lajme të rreme në Shqipëri

Newsroom 10 |SENJA: NE S'REAGOJMË NDAJ GJUHËS SË URREJTJES

Newsroom 10 |HAZIZAJ: 'ÇOHU ENVER', PJESË E GJUHËS SË URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ KEMI MARRËVESHJE PËR TË MBROJTUR 'VIKTIMAT'

Newsroom 10 |HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES KA SHKAKTUAR DHE KRIME

Newsroom 10 |GAZETARI: GJUHA E URREJTJES, PJESË E SHOQËRISË

Newsroom 10 |HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES, E FRIKSHME NË SHQIPËRI

Vidhnin në banesa duke përdorur çelësa të klonuar, vihet në pranga 1 person,nje tjeter në kërkim

Newsroom 10 |GJUHA E URREJTJES PËRDORET NGA POLITIKA, AMA TË KONTROLLOJË GJUHËN E URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ: STEREOTIPET NXISIN GJUHËN E URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES LUFTOHET ME EDUKIM

Newsroom 10 | Gjuha e urrejtjes në media, si dhe kush e shpërndan?

Ndryshimet në PS/ Gjiknuri: S'është fundi, por fillimi i diçkaje të re.

Inceneratorët/ S’kam dhënë asnjë kontratë pa garë, ato janë publike!

Ndihet 'i shitur' nga Rama? Gjiknuri: Nuk ndjej braktisje, kam komunikim me të prej 20 vitesh

Klosi: Kemi primare reformimin e partisë, PS synon mandatin e katërt

U shkarkua si Sekretar i Përgjithshëm, Gjiknuri: PS edhe kur fiton, refekton!

Digjet shtëpia në Shkodër, në banesë ndodhej një i moshuar, përfundon në spital

Vazhdon përplasja në PD! Basha kërkon mbledhjen e Komisionit të Etikës për të, Bardhi: Shenjë humbje

Vrasja e Jetmirës/ Autori u dënua me 28 vite burg, nëna e viktimës: Duhet dënim përjetë!

Newsroom 9 | Kallanxhi: Threads? S`besoj se do zgjasë shumë

Newsroom 9 | Eksperti i IT: Mos merrni për bazë asgjë thuhet në rrjet

Newsroom 9 | Gazetarja: po ndodhin vrasje nga tik tok

Newsroom 9 | Eksperti i IT: Fake News dallohet vetëm po të jemi kritikë

Newsroom 9 | Kallanxhi: Shqiptarët besojnë gjithçka shohin në rrjet

Newsroom 9 | Eksperti i IT, Tomi Kallanxhi: Tik Tok ka "fake news" sepse s'ka censurë

Newsroom 9 | Gazetarja: Shqipëria do kohë të përshtatet me Tik Tok

Newsroom 9| Eksperti i IT: Çdo rrjet është i përkohshëm, duhet të kujdesemi për vlerat

A mund të mbyllet TikTok për Shqipërinë? Flet për Newsroom eksperi i IT

Fëmija mbyllet brenda në shtëpi, nëna e alarmuar njofton zjarrfikësit, NDËRHYRJA nga ballkoni