LIVE UPDATES
Art&Argëtim

Çapaliku: “Letërsia e realizmit socialist merrej me kulturën e rrugës”

22 Mars 2022, 08:05 Nga DOSJA
Çapaliku: “Letërsia e realizmit socialist merrej me

Deutsche Welle: Zoti Çapaliku, romani juaj “Secili çmendet sipas mënyrës së vet” përshkruan jetën që bëhej nëpër shtëpitë qytetare të Shkodrës në vitet 1967-1975. Çfarë e karakterizonte Shkodrën në atë periudhë?

Stefan Çapaliku: Vëllimi i parë dhe i dytë i kësaj trilogjie i referohen Shkodrës. Në vëllimin e tretë pastaj ngjarjet spostohen në Tiranë. Romani nis në vitin 1967, koha kur vendoset që Shqipëria të shpallet vend ateist. Të shkatërrohen tempujt, kishat, xhamitë. Por në ato kohë, kur po ndodhnin gjëra të tilla të tmerrshme, në shtëpinë time im atë arrin të sjellë një televizor. Duket sikur jashtë mureve të shtëpisë po shembej një besim, një fe, një religjion, dhe brenda po lindte një religjion i ri, siç ishte media televizive. Pra, njerëzit nuk shkonin më në kishë dhe në xhami, por vinin tek shtëpia jonë. Dhe e kthyen shtëpinë në një kinema publike. Pikërisht këta njerëz që vini në shtëpinë tonë janë personazhet e vëllimit të parë. Në këtë kuptim përcillet qyteti. Unë mendoj se në përgjithësi letërsisë shqipe i ka munguar qyteti. Letërsia e realizimit socialist ishte një letërsi rurale ose një letërsi që merrej me kulturën e rrugës.

Në ç’kuptim?

Them kështu, sepse shqiptarët e kohës së komunizmit ishin në përgjithësi të shtrënguar të jetonin në dy unitete kulturore. Ishte kultura e shtëpisë dhe kultura e rrugës. Këto shpesh nuk koincidonin me njëra-tjetrën. Ishin në kundërshtim me njëra-tjetrën. Veçanërisht, ajo botë që unë kam përshkruar, bota e Shkodrës së viteve ’70, ishte krejtësisht në kundërshtim me njëra-tjetrën këto dy kultura.

A ishte ky dyzim kulturor më i theksuar në Shkodër se në qytete të tjera të Shqipërisë? Kam parasysh që Shkodra ka një traditë të vjetër qytetare…

Romani i merr ngjarjet në Shkodër, sepse ky është realiteti që unë njihja më mirë. Këtu nuk do të thosha se ka një hierarki kulturore ndërmjet qyteteve. Unë jam përpjekur të bëj jo vetëm një skicë historike letrare, por edhe një antropologji të njeriut të asaj kohe, që e bën mjaft interesant të shkuarën mbas sa e sa vitesh. Shpesh disa realitete kujtohet sikur janë fiksion, por jeta është më e magjishme sesa arti. Në këtë kuptim, estetika e asaj letërsie që unë po bëj është pikërisht kjo: të nuhaturit, të gjeturit e këtyre realiteteve të prodhuara pavarësisht prej meje dhe të dekontekstualizuara, pra, të marra nga një kontekst, që është konteksti jetësor, në një kontekst letrar, që është romani, proza apo në raste të tjera dramaturgjia.

Cilat janë pasojat që ka lënë realiteti i atëhershëm tek Shqipëria e sotme?

Tranzicioni në Shqipëri vazhdon. Projekti për tranzicionin në fillim të viteve ’90 ishte i qartë. Ne dolëm nga komunizmi dhe kishim për destinacion Europën. Hyrja në Europë do të ishte përfundimi final i tranzicionit. Tani kemi 30 vjet në këtë masakër të pashoqe durimi. Njerëzit janë lodhur duke pritur se kur po ndodh kjo finale e tranzicionit. Dhe në këtë kuptim, këta njerëz që e kanë shoqëruar këtë tranzicion ose këtë shoqëri postkomuniste, mbartin cilësi, si nga epoka e komunizmit, si nga epoka e tranzicionit, por edhe nga cilësitë që vijnë nga aftësia e tyre për të ëndërruar dhe për të qenë një ditë e më parë europianë. Kështu që ky mishmash, kjo pastiço e këtyre cilësive antropologjike është e aftë të përshkruajë atë që quhet njeriu i sotëm shqiptar.

Ju prezantuat në Berlin për herë të parë një prozë të gjatë. Por keni qenë edhe më parë në Gjermani, me pjesën teatrale “Allegretto Albania”, në Festivalin e Teatrove në Wiesbaden, në vitin 2010. Cila është përvoja juaj me publikun gjerman?

Mendoj se Gjermania ka qenë dhe vazhdon të jetë një filtër i hollë për letërsinë shqipe. Nuk ka qenë kollaj të kalohet ky filtër. Mendoj se kjo është në të mirë të komunikimit, nuk është në të keqen e komunikimit. Sa më i hollë të jetë filtri, aq më e mirë është letërsia që e kalon atë. Kështu që, në këtë kuptim, jam shumë i lumtur që romani im, pas botimeve që ka pasur në Francë, Itali, Serbi, Bullgari, e tani po përkthehet në Hungari dhe në Greqi, ka hyrë edhe në botën gjermane. Mendoj se letërsia shqipe duhet të jetë shumë herë më e pranishme në botën gjermane. Për fatin tonë të keq, nuk kemi shumë përkthyes, por unë gjej rastin të falënderoj shumë përkthyesen time, Zuzana Finger, e cila po e promovon ekskluzivisht letërsinë shqipe, duke kryer edhe rolin e agjentit letrar, gjen botuesin dhe e boton letërsinë shqipe edhe në shtypin periodik, jo vetëm si libër. Do të ishim shumë të lumtur po të kishim edhe më shumë përkthyes.

Ju keni vënë në skenë një sërë pjesësh teatrale nga letërsia gjermane. Këtë vit keni në program edhe Kafkën. Letërsia gjermane është pak më e rëndë se letërsia latine e anglo-saksone. Cila është përvoja juaj si dramaturg?

Unë kam pasur dhe kam bashkëpunim të ngushtë me Qendrën Goethe në Tiranë,kryesisht në fushë të teatrit. Më është dhënë mundësia nëpërmjet këtij instituti që të vë në skenë autorë gjermanë shumë të rëndësishëm të teatrit bashkëkohor, duke filluar nga Heiner Mueller, “Hamlet Makina”, Roland Schimmelpfennig “Nata Arabe”, Wolfgang Borchert, “Jashtë Derës”, Marius von Mayenburg, “El Dorado” dhe së fundmi edhe Franz Kafkën, por kam në plan edhe autorë të tjerë. Të gjithë këta janë përkthyer nga gjermanishtja në shqip nga Pandeli Pani, të cilin dua ta falënderoj publikisht për këtë kontribut që ka dhënë në përkthimin e kësaj dramaturgjie bashkëkohore gjermane. Por për t’iu përgjigjur pyetjes suaj, roli i teatrit ky është: ta thjeshtësojë komunikimin. Në qoftë se merr një tekst shumë të vështirë, siç është Hamlet Makina, i cili mund të konsiderohet si një prej teksteve më të vështira të botës, nuk ndodh gjë tjetër, përveç faktit që të shtohet nepsi për ta kapërcyer këtë sfidë kuptimore dhe për t’i përcjellë spektatorit shqiptar një tekst të kuptueshëm, më së pari, dhe, së dyti, për t’i përcjellë atë që thatë ju, shijen e një letërsie tjetër, siç është letërsia gjermane.

Në disa intervista keni kritikuar se në Shqipëri opinionbërja për ngjarjet aktuale është monopol i një grupi të vogël analistësh. Unë po shfrytëzoj rastin t’ju pyes për dy ngjarje aktuale politike. E fillojmë me luftën që po bën Putini në Ukrainë. A jeni i shqetësuar?

Patjetër. Jam, si çdo qytetar tjetër, jam thellësisht i shqetësuar. Unë jam pjesëtar i një rrjeti dramaturgësh europianë dhe para pak ditësh kemi marrë një letër nga kolegia jonë në Ukrainë, Neda Nezhdana, e cila shkruan një letër shumë të emocionuar për çka po ndodh. E ka shkruar letrën nga një llogore dhe jemi të gjithë të emocionuar tashmë edhe në plan shumë më personal, sepse e njohim atë si njeri, siç njohim edhe shkrimtarin tjetër ukrainas, Oleksander Irvanets. Kështu që shqetësimi im është shumë i madh. Unë mendoj se kjo marrëzi duhet të marrë fund një orë e më parë.

Ukrainasit zgjodhën rezistencën, por çmimi është shumë i lartë. Mendoni se kanë vepruar drejt?

Sa më shumë të zgjasë aq më i lartë do të jetë çmimi. Por, unë mendoj se ata kanë bërë më të mirën dhe kanë dhënë një shembull të jashtëzakonshëm. Ky është opinioni im personal. Unë nuk përfaqësoj askënd përveç vetes.

Çështja tjetër aktuale është protesta kundër rritjes së çmimeve në Shqipëri, ndërkohë që kryeministri u thotë protestuesve: “Turp të keni!”

Pyetja e ka vetë përgjigjen. Si mund t’i thuhet popullit tënd: Të keni turp? Si? Ti drejton një popull që është për t’u pasë turp?

Pra, ju i mbështesni protestuesit?

Unë mbështes demokracinë, mbështes çdo shprehje që ka demokracia, demokracia presupozon protestën, presupozon të jesh dakord me diçka, të mos jesh dakord, ta diskutosh, të hapësh debat, të hapësh dialog. Këtë mbroj unë. Unë mbroj sistemin. Çdo tentativë për ta prishur sistemin është atentat që i bëhet demokracisë.

Në një intervistë keni thënë se shkrimin e këtij romani e keni parë edhe si një detyrim intelektual për të përshkruar realitetin e atëhershëm, dhe keni cituar titullin e romanit të Heinrich Boell-it, “Ku ishe ti, Adam?” Unë po e kthej pyetjen në kohën e sotme. Ku jeni ju, Adam, sot?

Adami im nuk ka fjetur. Ka qenë vazhdimisht zgjuar, në vendin e duhur dhe në kohën e duhur. Kjo letërsi, kjo trilogji, por edhe veprat e tjera që vijnë mbrapa, veçanërisht libri “Tregimet e Tranzicionit”, i cili sapo është botuar, e dëshmojnë këtë gjë. Tani unë jam në Berlin me ju, duke dhënë një intervistë për letërsinë time dhe besoj se kjo është shenjë e mirë.

Në libraritë gjermane doli së fundi vëllimi i parë i trilogjisë “Secili çmendet sipas mënyrës së vet” të shkrimtarit dhe dramaturgut shqiptar, Stefan Çapaliku. Vepra është sjellë në gjermanisht nga albanologia dhe përkthyesja e mirënjohur, Zuzana Finger dhe është botuar me ndihmën e rrjetit TRADUKI në botimet Transit me titullin “Jeder wird verrückt auf seine Art”. Prezantimi i parë për publikun gjerman u zhvillua më 17 mars, në Buchhändlerkeller, një vend historik në pjesën perëndimore të Berlinit.

Marrë nga DW

Ndihmës-Sekretarja e Shtetit takoi Alibeajn, ndërsa Paloka deklaroi se ka firmosur peticionin kundër ambasadores Kim. Çfarë do të thotë kjo për PD?

View Results

kulture kulture stefan çapaliku: stefan çapaliku:

Sondazh

Poll

VIDEO-VIRALE/ Po fliste në Rrugën e Salës, demokrati 'kapet mat' nga gruaja

VIDEO-VIRALE/ Po fliste në Rrugën e Salës, demokrati 'kapet mat' nga gruaja

"Injoranca nuk është argument" Nuk i pëlqeu pyetja, Rama prek në faqe gazetaren Ambrozia Meta

Del VIDEOJA, Elia godet Princ Lekën: Familja ime të ka mbajtur me bukë

VIDEO/ Noka i jep Spiropalit pankartën, Ministrja ofrohet ta mbaj para fytyrës

Publikohen pamjet nga brenda bazës ajrore të Kuçovës, Komandanti: E gatshme për stërvitjen e trupave

Tempulli 2/ Me kanabis gati për shitje dhe shuma parash, arrestohen 4 të rinj në Tiranë

Dalin pamjet nga kasollja ku u vra 50-vjeçari në Durrës

Kontrabandonin ilaçe dhe telefona, arrestohen dy persona në Tiranë, sekuestrohen 47 iPhone

I vunë flakën eskavatorit me vlerë 150 mijë euro, arrestohen 2 autorët e ngjarjes

Reshjet e shiut dhe borës në vend, policia: Moderoni shpejtësinë e mos kryeni parakalime të gabuara

Kampioni Alvin Karaqi mes lotësh: Për besë u ndjeva si Gjergj Kastrioti kur mora flamurin

'Dokumentar horror'/ Berisha publikon pamjet: Do ju paraqes terrorin që Bajrajt ushtruan më 14 maj

Krimi në Bulqizë/ Fqinji: Po hante bukë në banesë kur erdhën dy makina!

Dosja "Gjici"/ Zv.kryetari i bashkisë së Kukësit shkon në SPAK

Newsroom 11 |XAMA: LAJMI I FUNDIT FAKE QË PASHË, ISHTE PËR MUA

Newsroom 11 |XAMA: KËSHILLË QYTETARËVE- MOS LEXONI VETËM NJË BURIM

Newsroom 11 | XAMA: GAZETARËT NUK SHKRUAJNË ME EMËR, KJO S'ËSHTË ETIKE

Xama në Newsroom: Lajmet e rreme përhapin panik! Më akuzuan se kisha marrë para për një shkrim

Muka në Newsroom: Në Shqipëri ka portale gjobaxhie, u bëjnë shantazh njerëzve

Xama në Newsroom: Fake News shpërndahet më shumë në Facebook e Tik Tok! Gazetarët të shkruajnë emrin

Newsroom 11 |Kush prodhon lajme të rreme në Shqipëri

Newsroom 10 |SENJA: NE S'REAGOJMË NDAJ GJUHËS SË URREJTJES

Newsroom 10 |HAZIZAJ: 'ÇOHU ENVER', PJESË E GJUHËS SË URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ KEMI MARRËVESHJE PËR TË MBROJTUR 'VIKTIMAT'

Newsroom 10 |HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES KA SHKAKTUAR DHE KRIME

Newsroom 10 |GAZETARI: GJUHA E URREJTJES, PJESË E SHOQËRISË

Newsroom 10 |HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES, E FRIKSHME NË SHQIPËRI

Vidhnin në banesa duke përdorur çelësa të klonuar, vihet në pranga 1 person,nje tjeter në kërkim

Newsroom 10 |GJUHA E URREJTJES PËRDORET NGA POLITIKA, AMA TË KONTROLLOJË GJUHËN E URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ: STEREOTIPET NXISIN GJUHËN E URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES LUFTOHET ME EDUKIM

Newsroom 10 | Gjuha e urrejtjes në media, si dhe kush e shpërndan?

Ndryshimet në PS/ Gjiknuri: S'është fundi, por fillimi i diçkaje të re.

Inceneratorët/ S’kam dhënë asnjë kontratë pa garë, ato janë publike!

Ndihet 'i shitur' nga Rama? Gjiknuri: Nuk ndjej braktisje, kam komunikim me të prej 20 vitesh

Klosi: Kemi primare reformimin e partisë, PS synon mandatin e katërt

U shkarkua si Sekretar i Përgjithshëm, Gjiknuri: PS edhe kur fiton, refekton!

Digjet shtëpia në Shkodër, në banesë ndodhej një i moshuar, përfundon në spital

Vazhdon përplasja në PD! Basha kërkon mbledhjen e Komisionit të Etikës për të, Bardhi: Shenjë humbje

Vrasja e Jetmirës/ Autori u dënua me 28 vite burg, nëna e viktimës: Duhet dënim përjetë!

Newsroom 9 | Kallanxhi: Threads? S`besoj se do zgjasë shumë

Newsroom 9 | Eksperti i IT: Mos merrni për bazë asgjë thuhet në rrjet

Newsroom 9 | Gazetarja: po ndodhin vrasje nga tik tok

Newsroom 9 | Eksperti i IT: Fake News dallohet vetëm po të jemi kritikë

Newsroom 9 | Kallanxhi: Shqiptarët besojnë gjithçka shohin në rrjet

Newsroom 9 | Eksperti i IT, Tomi Kallanxhi: Tik Tok ka "fake news" sepse s'ka censurë

Newsroom 9 | Gazetarja: Shqipëria do kohë të përshtatet me Tik Tok

Newsroom 9| Eksperti i IT: Çdo rrjet është i përkohshëm, duhet të kujdesemi për vlerat

A mund të mbyllet TikTok për Shqipërinë? Flet për Newsroom eksperi i IT

Fëmija mbyllet brenda në shtëpi, nëna e alarmuar njofton zjarrfikësit, NDËRHYRJA nga ballkoni