LIVE UPDATES
Art&Argëtim

S’mjafton një ditë për të kujtuar, duhet dhe e nesërmja…

28 Janar 2019, 19:35 Nga DOSJA
S’mjafton një ditë për të kujtuar, duhet dhe e

Është caktuar një Ditë Botërore e Kujtesës, me qëllim, megjithëse ajo nuk mjafton, por shërben që t’u kujtojë njerëzve të kujtohen për dhimbjen dhe vuajtjen e tjetrit, të popujve, të kujtojmë holokaustin, shfarosjet në masë, persekutimet, burgjet, telat me gjemba, dhunën që vazhdon, jo vetëm atë fizike mbi mishin e jetës, por dhe atë mendore e shpirtërore, të nderojmë viktimat, qëndresëtarët, kundërshtarët, martirët, të mësojmë nga epika e tyre e porositë e tyre për të mbetur njerëz kudo e në çdo rrethanë e ta duam tjetrin dhe të mos harrojmë diktaturën, ata që e ushtruan, tufëzimet e dhunshme të gjithçkaje duke humbur veten, realizmin socialist, bashkëpunëtorët e së keqes, mashtrimin e madh, konvertimet e liga, bijtë e persekutorëve, që pasojnë etërit me forma demo(n)kratike. Tashmë “holokausti” ka krijuar kulturën. Të shkruajmë. Nuk ka kujtesë pa të shkruarën/dëshminë dhe s’ka të shkruar/ dëshmi pa kujtesë. Prandaj dhe dua të nëpërmend një shkrimtar hebreo-hungarez, Imre Kertész, nobelist, që ka qenë i mbyllur në kampin e Aushvicit, që sipas tij kjo përbën thelbin e krijimtarisë e të vetmin argument që trajton, (“…por cili autor, në fund të fundit, – pyet ai, – nuk është shkrimtar i Holokaustit?”). Në librin me ese “Shekulli i palumtur”, ai i shton thënies së famshme të Adornit se pas Aushvicit nuk mund të shkruhet më poezi, një kundërshti: pas Aushvicit mund të shkruhen poezi vetëm për Aushvicin.

Sipas tij, “Holokausti është një përvojë universale… që nuk ndan, përkundrazi bashkon…” Ai thekson se “Holokausti tani ka krijuar një kulturë”, e cila tashmë s’mund të mohohet se ka ardhur dhe vjen ende dhe letërsia e kësaj kulture mundi të frymëzojë Shkrimet e Shenjta dhe tragjedinë greke – dy kolonat e kulturës europiane, – në mënyrë që realiteti i pafalshëm të mund të lindë faljen ose vetë shpirtin dhe katarsisin. Kur lexojmë hebre dhe holokaust, kam të drejtë të nënkuptoj i burgosur dhe masakër burgu. Dhe Aushvic është dhe Spaçi, Qafë-Bari, Burreli, Këneta e Maliqit, Tepelena…”Europa nuk është vetëm treg i përbashkët dhe bashkim doganor, por dhe frymë dhe spiritualitet i përbashkët. Cilido që kërkon të bëhet pjesë e këtij shpirti, duhet të tejkalojë, midis shumë provave, dhe atë të përballimit moral dhe ekzistencial me holokaustin”, – vazhdon Imre Kertesz (“Il secolo infelice”, Bompiani, Milano 2007. fq, 54, 258).

Tronditëse ka qenë vizita ime me time shoqe në Muzeun e Holokaustit në Washington. Në muze kështu, por mendoni realitetin. Askush nuk ka të drejtë të harrojë.

Në pjesën ballore të ngrehinës së muzeut, mbi hyrjen kryesore varej një banner i madh, ku shkruhej: “Ju kurrë mos pushoni së kërkuari përse”. Dhe e bëmë një foto aty… pjesë e kujtesës. Një punonjëse e shërbimit ftonte të gjithë vizitorët, duke na ndarë në burra dhe gra, që t’i afroheshim një kapice të madhe me… karta identiteti. Merrni njërën, na thoshte. Dhe ja goditja e parë: një histori personi, një jetë e ndërprerë përmblidhej në secilën kartë identiteti. Emra të shuar në kampet e vdekjes, nga Gjermania, nga Polonia, Çekosllovakia, Italia, Franca, nga Ballkani, (shqiptarët kujtoheshin për mirë, për mbështetjen që u dhanë hebrenjve), nga gjithandej, emra, emra, emra të deportuar në Aushvic… që, me të mbërritur, i futnin në dhomat e gazit… Ja dhe njëri nga vagonët autentikë të atyre trenave të ferrit, një foto dhe aty… përsëri kujtesa si imazh… më tej gryka e llahtarshme e furrës… hiri, o Zot, që dikur ishte jetë, si mund ta shohësh, pa të përvëluar sytë, ndërgjegjen… më tej grumbulli i këpucëve të thara prej mosecjes së të zhdukurve. Cilat janë këpucët e emrit që unë mbaj në dorë, po të emrit tënd? Timit? Të atij që do të lindë?

“Ju kurrë mos pushoni së kërkuari përse”. Pra, dita e kujtesës s’mund të jetë veç një ditë dhe as vetëm dje, por pafundësisht sot. Prandaj po sjell një poemë timen, nxjerrë nga një libër imi, “La notte é la mia patria” (Nata është atdheu im), botuar pak kohë më parë në Itali. Se shumë e më shumë duhet kujtuar në vendin e vuajtjes. Dhe dita e kujtesës nuk është ajo e djeshmja, por ajo e nesërmja…

KJO DITË E GJITHË PËR TË KUJTUAR –

9 pjesë, aq sa dhe plagët e Gjergj Elez Alisë – Çdo Solomoni, të persekutuar a mbret, ligjvënës a mjek, poet e mik, kujdo qoftë tjetër, edhe pa këtë emër, bashkëvuajtës dhe i përndjekur, edhe në harrime…

1.
Kjo ditë e gjithë për të kujtuar…
Por tmerri është më i madh, nuk e nxë dot kjo ditë, del përtej. Kanë mbetur nëpër ajër
klithma pa gojë dhe lotë pa sy,
të përziera me shiun që nuk bie, por rri pezull si një ankth. Dhe dhëmbja e mëpastajme
si lodrat e fëmijëve pa fëmijët, të shkelura, të
thyera.
Urtësi pleqsh të flakura tej si borsalinat e
tyre të çara dhe heshtje e zezë si një qen këmbëthyer, gjysma macesh, copra pasqyrash, flatra zogjsh e librash…
I vërvit era andej-këndej apo kujtesa e
çoroditur. Në rrugën e zbrazët një këpucë gruaje e hedhur, si zemër e shtrembëruar, e kuqerremtë si gjak i tharë…
dhe një djalë me pranga,
fantazmë që e arrestojnë çdo ditë…
Ku po e çonin jetën? Ku?
Shpejt, shpejt, shpejt, ec, lëviz! Ju – andej
harrimit, këtej harrimit – ju.
Shtyhuni! Të nisen makinat? Ku? Ku? Dhe
urdhërat kanë mbetur nëpër natë, në natën që
s’ka yje, por tela me gjëmba.
Në natën e fundit, ku nuk zbardh më…
Brenda natës ka prapë natë, minierat e zeza të
ferrit…
2.
Nga lart na vijnë fatkeqësitë, por jo nga
Qielli.
Nga Golgota e dënimit ku ngjitemi vetë,
të shtyrë nga djalli që gjithmonë mbetet
poshtë, në terr dhe i ushqen rrënjët e së keqes
me egoizmin helmues, me ambiciet vrastare,
që bëhen çmenduri kolektive. Doktrinë e
krimit…
Po unë dua ditën time të harresës…
3.
Avitem për andej, kaloj në kohë i lemerisur,
ndal mes dënimit, shpirt dhe i largët,
plagë që vetëm dhëmb, dot nuk pëshpëris:
të kishit shkuar në vendin tim, dikur, nuk do
ju përzinin,
do ju prisnin nëpër shtëpitë e varfëra, do
ju mbronin, edhe pse të pushtuar
nga vrasësit e përbashkët. Bukën
dhe frikën me ju do ta ndanin. Se ndodhi
vërtet, si nuk ndodhi?
Qëndresa dhe nderi si në librat tuaj të lashtë…
Dua dhe unë ditën time të harresës…
Se pastaj u vërsulën mbi ne shumë më keq,
Na vranë tanët dhe pastaj të vrarë na mbyllën
burgjeve dhe punonim në minierat e ferrit si
skllevër… Djalli po hakmerrej.
4.
Popull i zgjedhur, po Zoti na zgjedh dhe
ne, s’e dimë pse, për të vuajtur,
se vuajtja na e bëka më të mënçur botën
e martirizimi të shenjtë. I duhen të ardhmes
si drita…
Të ecësh pas një Krishti prej ere, me
dishepujt e shenjtët e përhapur gjithandej.
Në vend të breroreve të tyre përshfaqen pllanga të dritave të projektorëve të luftës, në
burgje e në kufi, mbi fytyrën e atij që do të
zbraseshin plumbat si breshër i mortjes.
I gjatë rreshti i të dënuarve, shumë i gjatë,
dhe rreshti i ushtarëve po ashtu, ende më i
gjatë… gjysma në të shkuarën dhe gjysma në
të ardhmen dhe thashë, nuk mjafton një ditë
për të kujtuar…
5.
Dua dhe unë ditën time të harresës,
Të gjithëve u duhet një ditë tepër, jo vetëm
të vrarëve…
Çizme të mëdha diktature kanë bllokuar
horizontet, njëra si e hitlertë, e zezë dhe tjetra
si e stalintë, e kuqe…
Alarm! Po ecën historia, jo kundërhistoria
si përbindësh!
Midis tyre këpucë të kalbura, që ecin vetë
pa këmbë.
Mos janë këpucët e vuajtjes, të durimit të
padurueshëm,

Ju – andej harrimit,
këtej harrimit – ju. Në mes ndarja
si një e çarë fatale e tokës.
S’ka më rreshta, as rregull,
turma mëkatesh, histori e shqyer
nga bishat që s’kanë histori, veç atë të daljes nga shpellat,
gjëmojnë hapat e shurdhëta të akuzave të
gjërave,
se ç’lëviz poshtë dheut të huaj, hapen vetë
varret masive, dal dhe unë.
E si të mos jem hebre, kur kam holokaustin tim?
Dhe gjerman i dënuar jam, polak, rus hungarez, rumun, edhe palestinez, etj, etj, afrikan,
aziatik,
amerikan, kryqi është njëlloj kudo,
jam shqiptar në Kosovë, dal nga gropa e
përbashkët…
E ti je unë… Kohë s’kam dhe aq që të ringjallem, vërtitem në vorbulla gjyqesh, jo në atë
të fundit, kërkoj ashtu si pallton time të kalbur – kujtesë, vetëm një ditë, e ç’i duhet më
shumë një fantazme?
Parandjenjat rendin me motorë të zinj
rrugëve të natës.
Mbi një fron era shfleton fletët e një Kurani
vëllazërie…
Pallton time e ka vrasësi im, është ftohtë
dhe atij i duhet fati im, ky i më pastajmi, i
pasluftës, i rënies së perandorisë të së keqes.
Palltoja e fatit shndërrohet në metal të ndryshkur, e ngrirë mes erërave
ashtu si këpucët e zbrazëta në bregun e një
lumi, që nuk harron. Ku i pashë, në ç’makth?
Të jetë art aluçinant? Pse ka më pas kësaj?
Shpirti gjithmonë është lakuriq në qiell.
Dhe një ditë kujtese për të gjithë…
8.
A mjafton një ditë për të kujtuar, i nxë dot
të gjitha…?
Dua ditën time të harresës… Ja, vjen agu i
ditës tjetër
me një diell kryecopëtuar. Nuk mjafton as
kjo ditë, aq më pak një jetë.
As harresa nuk mjafton, s’mundet, nuk e
përpin dot të tërën, nuk mjafton as vdekja.
T’i kujtojmë të vrarët tanë… Vrasja e tyre
na kujton
që nuk i mbrojtëm dot, por të mos rivriten
me harresë…
Të vrarët nuk kanë vdekjen e tyre,
prandaj ata nuk vdesin kurrë.
Kurse vrasësit, ah vrasësit, ata janë të pa
edukuar,..
Po kjo është pak, pu-pu sa pak që mund të
thuhet e s’ka pike rëndësi për ta.
Të egër janë, të tmerrshëm, pa shpirt, asgjë
s’kanë që të mund t’u shkojë në Qiell.
Në baltën e ferrit do të mbeten duke e bërë
baltën edhe më të keqe…
Mëshirë dhe lutje. Edhe për armikun. Ta
duam, aq sa na do, më thua ti…
Me drejtësi në fillim edhe për ata.
Pastaj për vete të duam më shumë, të mos
jemi si ata, kemi lindur që të duam, pa dashuri nuk ka jetë… durim dhe paqe!
Edhe baltën ta shpëtojmë, ta bëjmë siç ka
qenë, baltë krijuese, të jetës, e artit të njeriut…
9.
Koha pa kohë, e gjithkohëshmja… ecën me
hapat e zbathura të një Krishti.
U riktheve, Bir? Po unë që përjetoj një lamtumirë që s’mbaron, që lëkundet si dorë e
këputur, ja, u zvogëlua prej largësisë,
u bë si ajo dorëza prej argjëndi,
që hebrenjtë e quajnë yad, që me gishtin e
zgjatur të saj lexojnë librat e shenjtë.
Prekini plagët e mia dhe dora do ju shndërrohet në argjend…
Si penë që dua të shkruaj, u bë lamtumira,
si çelës i shtëpisë tënde qoftë ora e kthimit,
e ke varur në qafë si një fëmijë,
që mos të të humbë gjatë lojës, se e gjitha
lojë qënkërka, Biri im, në tokë dhe në Qiell.
Dot nuk e kujtoj të gjithën, vuaj,
dhe të harroj të gjithën nuk mundem dot,
vuaj.
Kujtesë-harresë… harresë-kujtesë… janë
ditët e mia, Kujtoj nga ato që duhen harruar,
harroj nga ato që duhen kujtuar,
Ç’po shkrin kështu mbi Ungjillin tim, çasti?
Pika të nxehta kohe pikon kujtesa prej dylli
e qiririt që ndeza me shkëndijëzën time mes
qerpikëve të pambrojtur, prandaj dhe mërgoi
nëpër yjet e largët.
Qiriri im i fundit

* Romë, datë e harruar…

 

Vendimi i gjykatës së Apelit për të pranuar kërkesën e Alibeajt është:

View Results

kulture kulture editorial viktimat e holokaustit visar zhiti editorial viktimat e holokaustit visar zhiti

Sondazh

Poll

VIDEO-VIRALE/ Po fliste në Rrugën e Salës, demokrati 'kapet mat' nga gruaja

VIDEO-VIRALE/ Po fliste në Rrugën e Salës, demokrati 'kapet mat' nga gruaja

"Injoranca nuk është argument" Nuk i pëlqeu pyetja, Rama prek në faqe gazetaren Ambrozia Meta

Del VIDEOJA, Elia godet Princ Lekën: Familja ime të ka mbajtur me bukë

VIDEO/ Noka i jep Spiropalit pankartën, Ministrja ofrohet ta mbaj para fytyrës

Publikohen pamjet nga brenda bazës ajrore të Kuçovës, Komandanti: E gatshme për stërvitjen e trupave

Tempulli 2/ Me kanabis gati për shitje dhe shuma parash, arrestohen 4 të rinj në Tiranë

Dalin pamjet nga kasollja ku u vra 50-vjeçari në Durrës

Kontrabandonin ilaçe dhe telefona, arrestohen dy persona në Tiranë, sekuestrohen 47 iPhone

I vunë flakën eskavatorit me vlerë 150 mijë euro, arrestohen 2 autorët e ngjarjes

Reshjet e shiut dhe borës në vend, policia: Moderoni shpejtësinë e mos kryeni parakalime të gabuara

Kampioni Alvin Karaqi mes lotësh: Për besë u ndjeva si Gjergj Kastrioti kur mora flamurin

'Dokumentar horror'/ Berisha publikon pamjet: Do ju paraqes terrorin që Bajrajt ushtruan më 14 maj

Krimi në Bulqizë/ Fqinji: Po hante bukë në banesë kur erdhën dy makina!

Dosja "Gjici"/ Zv.kryetari i bashkisë së Kukësit shkon në SPAK

Newsroom 11 |XAMA: LAJMI I FUNDIT FAKE QË PASHË, ISHTE PËR MUA

Newsroom 11 |XAMA: KËSHILLË QYTETARËVE- MOS LEXONI VETËM NJË BURIM

Newsroom 11 | XAMA: GAZETARËT NUK SHKRUAJNË ME EMËR, KJO S'ËSHTË ETIKE

Xama në Newsroom: Lajmet e rreme përhapin panik! Më akuzuan se kisha marrë para për një shkrim

Muka në Newsroom: Në Shqipëri ka portale gjobaxhie, u bëjnë shantazh njerëzve

Xama në Newsroom: Fake News shpërndahet më shumë në Facebook e Tik Tok! Gazetarët të shkruajnë emrin

Newsroom 11 |Kush prodhon lajme të rreme në Shqipëri

Newsroom 10 |SENJA: NE S'REAGOJMË NDAJ GJUHËS SË URREJTJES

Newsroom 10 |HAZIZAJ: 'ÇOHU ENVER', PJESË E GJUHËS SË URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ KEMI MARRËVESHJE PËR TË MBROJTUR 'VIKTIMAT'

Newsroom 10 |HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES KA SHKAKTUAR DHE KRIME

Newsroom 10 |GAZETARI: GJUHA E URREJTJES, PJESË E SHOQËRISË

Newsroom 10 |HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES, E FRIKSHME NË SHQIPËRI

Vidhnin në banesa duke përdorur çelësa të klonuar, vihet në pranga 1 person,nje tjeter në kërkim

Newsroom 10 |GJUHA E URREJTJES PËRDORET NGA POLITIKA, AMA TË KONTROLLOJË GJUHËN E URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ: STEREOTIPET NXISIN GJUHËN E URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES LUFTOHET ME EDUKIM

Newsroom 10 | Gjuha e urrejtjes në media, si dhe kush e shpërndan?

Ndryshimet në PS/ Gjiknuri: S'është fundi, por fillimi i diçkaje të re.

Inceneratorët/ S’kam dhënë asnjë kontratë pa garë, ato janë publike!

Ndihet 'i shitur' nga Rama? Gjiknuri: Nuk ndjej braktisje, kam komunikim me të prej 20 vitesh

Klosi: Kemi primare reformimin e partisë, PS synon mandatin e katërt

U shkarkua si Sekretar i Përgjithshëm, Gjiknuri: PS edhe kur fiton, refekton!

Digjet shtëpia në Shkodër, në banesë ndodhej një i moshuar, përfundon në spital

Vazhdon përplasja në PD! Basha kërkon mbledhjen e Komisionit të Etikës për të, Bardhi: Shenjë humbje

Vrasja e Jetmirës/ Autori u dënua me 28 vite burg, nëna e viktimës: Duhet dënim përjetë!

Newsroom 9 | Kallanxhi: Threads? S`besoj se do zgjasë shumë

Newsroom 9 | Eksperti i IT: Mos merrni për bazë asgjë thuhet në rrjet

Newsroom 9 | Gazetarja: po ndodhin vrasje nga tik tok

Newsroom 9 | Eksperti i IT: Fake News dallohet vetëm po të jemi kritikë

Newsroom 9 | Kallanxhi: Shqiptarët besojnë gjithçka shohin në rrjet

Newsroom 9 | Eksperti i IT, Tomi Kallanxhi: Tik Tok ka "fake news" sepse s'ka censurë

Newsroom 9 | Gazetarja: Shqipëria do kohë të përshtatet me Tik Tok

Newsroom 9| Eksperti i IT: Çdo rrjet është i përkohshëm, duhet të kujdesemi për vlerat

A mund të mbyllet TikTok për Shqipërinë? Flet për Newsroom eksperi i IT

Fëmija mbyllet brenda në shtëpi, nëna e alarmuar njofton zjarrfikësit, NDËRHYRJA nga ballkoni