LIVE UPDATES
Art&Argëtim

“Intelektualja që braktisi gjithçka për dashurinë”, regjimi komunist i nxori në ‘Katër Rrugët e Shijakut’, uria n

8 Nëntor 2019, 20:39 Nga DOSJA
“Intelektualja që braktisi gjithçka për

TEPELENË- Për Elena Mërlikën, siç edhe për të gjithë ata që provuan kampin famëkeq të Tepelenës, është shkruar edhe më parë. Bashkëvuajtësit i kanë ndarë kujtimet e përvojat e tmerrshme. Pas Kurt Kolës, për Elenën ka shkruar edhe i biri, Eugen Mërlika. Prej tij, më shumë se prej kujtdo tjetër, njohim vuajtjet e jetës së saj, mundësinë për të shpëtuar dhe zgjedhjen për të vuajtur.

Si shtetase italiane vendosi të qëndronte këtu pas arrestimit të bashkëshortit në vitin 1946, me 15 vjet burg, dhe pranoi mundimet që diktatura kishte vendosur për ta. Në vjeshtën e vitit 1947 i dëbuan nga shtëpia në Tiranë, duke i dërguar në vendin Katër Rrugët e Shijakut, ku jetuan në një kasolle, më pas disa të afërm i morën në shtëpinë e tyre në Krujë, por Dega e Brendshme i çoi në qelitë e saj bashkë me familjen e Abaz Kupit, ku jetuan më shumë se një vit. Në vitin 1949, siç kujton Eugeni, i nisën sipër një kamioni për në Tepelenë. Elena u nis atje me djalin tre vjeç dhe vjehrrën.

Ajo ishte krahu i punës së familjes së tyre në Tepelenë. “Jeta e atyre që punonin ishte shumë e lodhshme, sepse kishin zëvendësuar mushkat. Njeriu ishte kthyer në mushkë për të mbajtur dru nga mali për t’i sjellë aty; ecnin 2 apo 3 orë rrugë me dru në kurriz. Nganjëherë me rrasa guri…”, thotë Eugen Mërlika, i cili, në atë kohë, e kujton veten pranë së gjyshes, duke pritur mamanë te muri me tela i kampit. Për festa mund të kishte një program të veçantë, siç ishte një natë e Vitit të Ri, kur gratë ishin kthyer nga mali dhe një polic kërkoi tri prej tyre, ndër to dhe Elenën, për të ngarkuar sërish dru për në Tepelenë, në mes të shiut, dhe për t’i prerë sepse familjet e oficerëve kishin mbetur pa dru dhe i donin gati për në sobë.

Nga puna dhe uria në kampin e Tepelenës, Elenën e çuan në Vlorë, ku po ndërtohej burgu i Vlorës. Tashmë, duhej të përjetonte edhe ndarjen nga i biri, edhe pse të gjitha vuajtjet i kishte pranuar, pikërisht për të mos u ndarë prej tij, por shteti e kishte vendosur. Më pas e çuan në Lushnjë, ku u bashkua sërish me të birin. Ndërruan kamp pas kampi në qytetin jugor, nga viti 1954 deri në vitin 1991, kur u liruan nga kampi i fundit, i Grabianit. Elena Gjika rridhte nga një familje arbëreshe. I ati ishte publicisti i mirënjohur Sotir Gjika, drejtor i gazetës “Kuvendi”, që botohej në Romë, mik i Luigj Gurakuqit, Mustafa Mërlikës, Stavro Vinjaut, Gjovalin Kamsit etj..

Elena u diplomua në Universitetin e Napolit me rezultatin 30 me lavdërime. Teza e diplomës së saj u botua nga Akademia Italiane e Shkencave, ndërsa albanologu me famë botërore, prof.Gaetano Petrotta ngulte këmbë ta mbante asistente në katedër. Por ajo do të braktiste gjithçka për hir të dashurisë. U martua me Petrit Mërlikën, djalin e Mustafa Mërlikës, inxhinier i sapodiplomuar në Universitetin e Grenoblit. Siç tregon Mërgim Korça, kur ia arrestuan të shoqin, Elena i kërkoi ndihmë prof.Aleksandër Xhuvanit ta punësonte pranë Bibliotekës Kombëtare, ndërsa ai iu përgjigj: “Në gjithë Ballkanin nuk do të gjeja njeri më të përshtatshëm, por …”.

Ajo ishte e reja e ish-Kryeministrit në qeverinë fashiste, Mustafa Krujës, i cili tashmë jetonte në mërgim, e kaq mjaftonte që emri i saj të fshihej nga lista e çdo pune normale që një grua me nivelin e saj mund të kryente. Pas arrestimit të të shoqit dhe kunatit, e vetme, me të biri e vogël, Eugjenin, u detyrua të linte shtëpinë. Në vitin 1947 i dhanë urdhrin e zhvendosjes në Shijak e më pas në Krujë, ku banuan për pak kohë në qelitë e Degës së Brendshme. Pas dy vitesh do të nisej drejt ferrit, drejt Tepelenës. Ja si e kujton i biri, Eugjeni, atë ditë: “Një ditë nëntori të vitit 1949 na vunë në një kamion e na nisën për një rrugë të gjatë, të gjatë, që kalonte fusha, lumenj e male dhe përfundonte në Tepelenë. Tepelena… e famshme në historinë shqiptare si vendi nga nisi veprimtaria e njërit nga personalitetet më komplekse e më të afta të kombit shqiptar, Ali Pashës, Vezirit të Janinës, do të bëhej në gjysmën e dytë të shekullit të njëzetë simboli më i gjallë e më rrëqethës i tmerrit që vetëm stalinizmi shqiptar mund të shpikte.

Tepelena, zyrtarisht kampi i dëbimit, në fakt, ai i shfarosjes së njerëzve, pa dyshim konkurronte me Mathauzenin, Aushvicin, Bukhenvaldin. Është e vërtetë se nuk pati krematoriumet e tyre, por puna e detyruar, mungesa e ushqimit, mizoria e aparatit policor e bënin vdekjen çdo ditë më të dëshiruar se jetën. Vdekja qëndronte pezull mbi kampin tonë, e kishte pothuajse çdo ditë prenë e vet mes një turme heterogjene shqiptarësh, nga të gjitha moshat e nga të gjitha krahinat, të futura në pesë kazerma të mëdha ushtarake me qindra vetë secila”.

PJESË NGA LIBRI “NË SHQIPËRINË BURG” TË KURT KOLËS

Gratë e vajzat i ngarkonin në shpinë si kafshët dhe nëpër udhë dhish, rrëpirave teposhtë, duke u rrëzuar e duke u ngritur, i zbrisnin në xhadenë e makinës! Këto ishin me normë: një metër kub për person! Dhe duhej të ngjiteshe e zbrisje monopatit, për rreth dy kilometra, gjashtë deri në shtatë herë, çfarë i binte të bëje dymbëdhjetë ose katërmbëdhjetë kilometra ngarkuar! Në darkë, rrugën e fundit, gratë, por edhe burrat që kishin prerë gjithë ditën, ngarkoheshin dhe e sillnin barrën në Degën e Punëve të Brendshme, në qytezën e Tepelenës.

Kjo qe e përditshme gjithë verës, ndërsa në vjeshtë e dimër zëvendësohej me plehun e dhive e deleve,  kishin veruar maleve të Kurveleshit. Dega e Punëve të Brendshme kishte parcela të vogla toke, të cilat i punonte me të internuar të moshës mbi 65 vjeç, sepse kjo quhej, sipas tyre, punë e lehtë. Këto ara plehëroheshin me pleh organik,  të internuarit e mblidhnin nëpër stane, mbushnin thasët dhe e ngarkonin në kurriz. Kur vinin në kazermë, gra e burra kundërmonin era pleh,  qelbte gjithë kazermën! Edhe kjo ishte një nga disa eksperimentet  u bënë me ne për të provuar rezistencën ndaj së keqes!

Çdo njeri e kupton rrezikun individual e kolektiv në një ambient si ai ku jetonim ne; mbi pesëqind vetë në një kazermë, ku më shumë se gjysma, pa mundur dot të ndërronte rrobat e trupit apo të lahej, pasi kishin transportuar gjithë ditën pleh, futeshin e flinin në kazermë me të tjerë! Duke punuar gjatë gjithë javës me pleh, edhe pse laheshin ditën e diel, duhma nuk u dilte nga trupi! Gratë e vajzat e internuara për të mos u prekur nga shkopi i ish- barinjve,  tani ishin policë të pushtetit komunist, jo nga dhimbja, por nga turpi e dinjiteti, me ndihmën e njëra- tjetrës bënin normën çdo ditë! Kjo i bënte me plasë policët sa injorantë, aq dhe kriminelë.

Po kush i printe karvanit të gjatë të grave e vajzave të internuara, të ngarkuara në shpinë me dru dhe pleh? Gjithmonë në krye ishte universitarja Elena Mërlika. Sikur të guxonte ta kish parë veten në ëndërr, të ngarkuar me dru e pleh, ndërkohë  ishte në auditorët e universitetit, apo mësuese gjimnazi, me thonj do të vetëmbytej! Ndërsa sot, për të lartësuar personalitetin e saj dhe emrin e madh të Mustafa Mërlikës, ajo printe karvanin pa e ulur shpinën e ngarkuar, me trupin fidan të drejtë e kokën lart!

Pas saj, me të njëjtin ndrim e dinjitet, ecnin bijat e Princit të Mirditës, Gjon Markagjoni: Marta e Bardha Gjonmarkaj, të ndjekura në rresht nga Liria, bija e Muharrem Bajraktarit, Vera, bija e Hysni Demës, Ana, bija e Fiqiri Dines, Hyrie Kupi, vajza e Abaz Kupit, Lajde e Klora Miraka, mbesat e Kol Bib Mirakës dhe plot vajza e gra të familjeve të mëdha nacionaliste. Elena Mërlika ishte intelektualja, në diplomën e së cilës ishte shkruar në brinjë hipotenuze me germa në ngjyrë ari, vetëm një fjalë: “Brillantamente” ( Shkëlqyeshëm).

Vajzat  u përmendën dhe shumë të tjera kishin mbaruar gjimnazin, shkallën më të lartë të arsimit në Shqipëri. Ardhja e komunizmit u preu mundësinë e shkollimit të mëtejshëm, i futi në kampet e internimit, duke ua kufizuar çdo të drejtë për të jetuar, deri edhe më njerëzoren, të drejtën e martesës! Dhe kush i “qeveriste” këto gra e vajza të shkolluara? Komandanti i kampit, toger me grada për merita “lufte”, pa një ditë shkollë, veç me një kurs gjashtëmujor analfabetizmi…

*** Tepelena është vend malor, me dimër të ftohtë dhe borë. Urdhri ishte të shkoje në banjat e kampit për urinim, i madh e i vogël, sado ftohtë të ishte. Prenë Tarçukja, një plakë nga Puka, sikurse disa të tjerë, urinonin në kusia teneqeje natën dhe të nesërmen, fshehurazi, shkonin e i derdhnin në kanalet e ujërave të zeza te banjat. Për fatin e saj të keq, e pa polici dhe e ndaloi. E urdhëroi plakën të hiqte opingat dhe çorapet, duke e lënë zbathur në dëborë! Kusinë me urinë ia vari në qafë!

Pas këtij veprimi, i ra bilbilit të dilnin njerëzit përjashta. Ishte ende pa zbardhur mirë dhe Prena dukej si një hije në mes të dëborës. Teksa afroheshin dhe panë plakën,  dridhej e tëra nga të ftohtit, zbathur në dëborë e me kovën e urinës në qafë, Liza Tuci, vajzë burrëreshë mirditore, me disa gra e vajza të tjera  e ndoqën pas, iu turr polic Selfos me furkën e leshit për ta çarë në kokë. Por, shkurtabiqi u tregua më i shpejtë dhe i shpëtoi furkave të grave trimëresha, të cilat e morën plakën dhe e futën në kazermë. Ngjarja u konsiderua nga komanda provokim.

“Hiena”, komandanti i kampit, u fut brenda me të gjitha forcat e policisë  kishte kampi për të arrestuar grupin e grave, të cilat shpëtuan plakën pukjane, Prenë Tarçukën. Gra e vajza u armatosën me furka leshi e dru të shkurtër dhe zunë dyert e kazermave. Nuk lejuan asnjë burrë të përzihej në këtë çështje. Policët nuk guxuan të futeshin brenda. “Hiena” e pa punën pisk, zmbrapsi policët dhe kërkoi një përfaqësi grash për të biseduar. Të shkojnë ato gra  punojnë më fort,- tha nënë Mrika, gruaja e Princit të Mirditës, Gjon Markagjonit.

Dhe përfaqësia e grave qe: Elena Mërlika, Bardhe Gjonmarku, Hyri Kupi, Xhina Miraka dhe Nina Destanisha, pesë femra dinjitare,  u paraqitën në komandën e kampit për të bërë me dije kërkesat e të internuarave, të cilat do t’i paraqiste Elena Mërlika, e mbështetur njëzëri nga katër të tjerat. “Hiena”, komandanti i kampit, i priti në sallën e mbledhjeve, ku ishte thirrur gjithë ekipi i policisë për t’u bërë presion  të pranonin ato çfarë do të kërkonte ai. – Sot, në kamp, është tentuar një akt terrorist nga ana e disa të internuarave. Por, efektivi i Policisë, i planifikuar për t’u vrarë, u tregua i mençur dhe e shmangu aktin, prej të cilit do të rridhnin pasoja të rënda.

Kërkova një takim me një përfaqësi  ta mbyllim pa ndëshkime ekstreme. Ndaj e tërhoqa Policinë të mos përplaset me gratë dhe  ta mbyllim, siç u shpreha, ju kërkoj juve ta sillni paqësisht të dënuarën Liza Tuci, për të cilën u jap garanci se nuk do ta prek askush me dorë, veç do të marrë një dënim disiplinor njëzet ditë me izolim biruce,- e mbylli “Hiena” kërkesën e butë si masë, por tepër fyese për zonjat, të cilave ua kërkonte. Pritej fjala e përfaqësisë. – Zoti komandant,ia nisi Elena Mërlika, – ligjet, edhe kur të dënon gjykata, të garantojnë disa të drejta,  mbrohen me rigorozitet.

Po ne,  nuk jemi gjykuar për asnjë faj e nuk na ka dënuar gjykata, pse po përdoremi si kafshë pune?! Madje, akoma më keq se kafshët, me punë të rënda, pa orar, pa ushqimin e duhur, në rrethana shtrënguese e me kërbaçin e policit mbas shpine! Me punë të detyruar të dënon gjykata. Ne përdoremi për punë, madje nga më të rëndat, në shkelje të ligjit dhe dikush do të duhet të përgjigjet për këtë padrejtësi. Vërtet kemi ardhur me kërkesën tuaj, por jo për të zbatuar atë  kërkoni ju.

Kemi marrë ca porosi, të cilat do t’ua themi sot, për t’i pasur në mendje këtej e tutje… – Nuk ju kam thirrur të jepni këshilla si të sillemi ne, por për të zbatuar urdhrat  ne ju japim!- ia preu “Hiena” Elenës. – Zoti komandant, bëni durim sa të them atë  na kanë ngarkuar bashkëvuajtëset tona, pastaj ju vazhdoni me mënyrat tuaja,- foli Elena me qetësinë  e karakterizonte. – Hajde pra, fol të dëgjojmë mençuritë tuaja,- foli “Hiena” me tallje. – Jemi porositur t’iu themi se keni bërë me ne lloj- lloj provash gjenocidi, e torturuar të pafajshëm, ashtu sikundër ne jemi! E keqja ka shkuar në ekstrem të saj, ndaj ne jemi betuar dhe zotuar për të mbrojtur dinjitetin e secilit prej nesh, deri në vdekje! Nuk kemi armë, por me thonj do ta mbysim çdo kriminel,  do të guxojë të prekë cilindo…! – Mjaft! Pusho! Fashiste! Se nuk është kryeministër vjehrri yt Mustafa Kruja  na bën kërcënime, por është Enver Hoxha,  i përzuri një herë e përgjithmonë tradhtarët! Dilni shpejt, mos t’ua shoh surratin!- klithi “Hiena” me zhargonin komunist.

Por mesazhi ishte marrë dhe ai po pëlciste nga inati pse e lejoi të flasë dhe të deklarojë në sy të gjithë policëve, poshtërsitë  kishin bërë.  të nesërmen, me fonogram, ia raportoi fjalë për fjalë ministrit të Brendshëm, ato  tha Elena Mërlika, duke e paraqitur si ultimatum dhe kërkoi udhëzime veprimi. Mehmet Shehu dërgoi me urgjencë “Diabolikun”, Niqif Andoni, me udhëzime të veçanta. Informacioni i dhënë nga komanda dhe emri i Elena Mërlikës kishin oshtirë fort në veshët e ministrit, ndaj kish dërguar menjëherë koordinatorin, i cili as hyri në kamp, as kontaktoi njeri nga të internuarit, veçse, duke ndjekur sjelljen e Policisë në ditët në vijim, konstatoje lehtë ndryshimin rrënjësor, jo vetëm me ata  punonin, por edhe në shërbimin e brendshëm.

Marrë nga Panorama

(a.m/dosja.al)

Tirana është boshatisur për ditët e pushimit. Cilën nga ritet e shenjta po ndiqni:

View Results

dikur dikur burgu i tepelenes elena merlika burgu i tepelenes elena merlika

Sondazh

Poll

VIDEO-VIRALE/ Po fliste në Rrugën e Salës, demokrati 'kapet mat' nga gruaja

VIDEO-VIRALE/ Po fliste në Rrugën e Salës, demokrati 'kapet mat' nga gruaja

"Injoranca nuk është argument" Nuk i pëlqeu pyetja, Rama prek në faqe gazetaren Ambrozia Meta

Del VIDEOJA, Elia godet Princ Lekën: Familja ime të ka mbajtur me bukë

VIDEO/ Noka i jep Spiropalit pankartën, Ministrja ofrohet ta mbaj para fytyrës

Publikohen pamjet nga brenda bazës ajrore të Kuçovës, Komandanti: E gatshme për stërvitjen e trupave

Tempulli 2/ Me kanabis gati për shitje dhe shuma parash, arrestohen 4 të rinj në Tiranë

Dalin pamjet nga kasollja ku u vra 50-vjeçari në Durrës

Kontrabandonin ilaçe dhe telefona, arrestohen dy persona në Tiranë, sekuestrohen 47 iPhone

I vunë flakën eskavatorit me vlerë 150 mijë euro, arrestohen 2 autorët e ngjarjes

Reshjet e shiut dhe borës në vend, policia: Moderoni shpejtësinë e mos kryeni parakalime të gabuara

Kampioni Alvin Karaqi mes lotësh: Për besë u ndjeva si Gjergj Kastrioti kur mora flamurin

'Dokumentar horror'/ Berisha publikon pamjet: Do ju paraqes terrorin që Bajrajt ushtruan më 14 maj

Krimi në Bulqizë/ Fqinji: Po hante bukë në banesë kur erdhën dy makina!

Dosja "Gjici"/ Zv.kryetari i bashkisë së Kukësit shkon në SPAK

Newsroom 11 |XAMA: LAJMI I FUNDIT FAKE QË PASHË, ISHTE PËR MUA

Newsroom 11 |XAMA: KËSHILLË QYTETARËVE- MOS LEXONI VETËM NJË BURIM

Newsroom 11 | XAMA: GAZETARËT NUK SHKRUAJNË ME EMËR, KJO S'ËSHTË ETIKE

Xama në Newsroom: Lajmet e rreme përhapin panik! Më akuzuan se kisha marrë para për një shkrim

Muka në Newsroom: Në Shqipëri ka portale gjobaxhie, u bëjnë shantazh njerëzve

Xama në Newsroom: Fake News shpërndahet më shumë në Facebook e Tik Tok! Gazetarët të shkruajnë emrin

Newsroom 11 |Kush prodhon lajme të rreme në Shqipëri

Newsroom 10 |SENJA: NE S'REAGOJMË NDAJ GJUHËS SË URREJTJES

Newsroom 10 |HAZIZAJ: 'ÇOHU ENVER', PJESË E GJUHËS SË URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ KEMI MARRËVESHJE PËR TË MBROJTUR 'VIKTIMAT'

Newsroom 10 |HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES KA SHKAKTUAR DHE KRIME

Newsroom 10 |GAZETARI: GJUHA E URREJTJES, PJESË E SHOQËRISË

Newsroom 10 |HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES, E FRIKSHME NË SHQIPËRI

Vidhnin në banesa duke përdorur çelësa të klonuar, vihet në pranga 1 person,nje tjeter në kërkim

Newsroom 10 |GJUHA E URREJTJES PËRDORET NGA POLITIKA, AMA TË KONTROLLOJË GJUHËN E URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ: STEREOTIPET NXISIN GJUHËN E URREJTJES

Newsroom 10 | HAZIZAJ: GJUHA E URREJTJES LUFTOHET ME EDUKIM

Newsroom 10 | Gjuha e urrejtjes në media, si dhe kush e shpërndan?

Ndryshimet në PS/ Gjiknuri: S'është fundi, por fillimi i diçkaje të re.

Inceneratorët/ S’kam dhënë asnjë kontratë pa garë, ato janë publike!

Ndihet 'i shitur' nga Rama? Gjiknuri: Nuk ndjej braktisje, kam komunikim me të prej 20 vitesh

Klosi: Kemi primare reformimin e partisë, PS synon mandatin e katërt

U shkarkua si Sekretar i Përgjithshëm, Gjiknuri: PS edhe kur fiton, refekton!

Digjet shtëpia në Shkodër, në banesë ndodhej një i moshuar, përfundon në spital

Vazhdon përplasja në PD! Basha kërkon mbledhjen e Komisionit të Etikës për të, Bardhi: Shenjë humbje

Vrasja e Jetmirës/ Autori u dënua me 28 vite burg, nëna e viktimës: Duhet dënim përjetë!

Newsroom 9 | Kallanxhi: Threads? S`besoj se do zgjasë shumë

Newsroom 9 | Eksperti i IT: Mos merrni për bazë asgjë thuhet në rrjet

Newsroom 9 | Gazetarja: po ndodhin vrasje nga tik tok

Newsroom 9 | Eksperti i IT: Fake News dallohet vetëm po të jemi kritikë

Newsroom 9 | Kallanxhi: Shqiptarët besojnë gjithçka shohin në rrjet

Newsroom 9 | Eksperti i IT, Tomi Kallanxhi: Tik Tok ka "fake news" sepse s'ka censurë

Newsroom 9 | Gazetarja: Shqipëria do kohë të përshtatet me Tik Tok

Newsroom 9| Eksperti i IT: Çdo rrjet është i përkohshëm, duhet të kujdesemi për vlerat

A mund të mbyllet TikTok për Shqipërinë? Flet për Newsroom eksperi i IT

Fëmija mbyllet brenda në shtëpi, nëna e alarmuar njofton zjarrfikësit, NDËRHYRJA nga ballkoni